Intan aan immika diyaarinayay qormooyinkan taxanaha noqon doona ee Mujaahid Bashiir, ayaan xaaskayga Mujaahid Faadumo-cawo weydiiyay Maryan oo ay Bashiir walaalo yihiin oo ay isku yaqaanneen Xaafadda Kood-buur, meel Saldhigga Booliska bari kaga dhejisan. Mujaahid Faadumo-cawo waxay ii sheegtay maalintaas in ay qof ahaan u taqaannay Bashiir oo uu ugu iman jiray gurigayagii Jigjiga. Wuxu ku soo maray maalintan uu u soo ambo-baxayay Hargeysa ee uu shahiiday. Waxay xusuusataa sidii uu ugu faraxsanaa in uu Hargeysa ku socdo. Waxa kale oo uu u sheegay in ay dalka dhakhso u xoreyn doonaan oo si deg-deg ah dalkii loogu wada noqon doono. Waxay intaa iigu dartay in ay aad u dareentay intii yareyd ee uu la joogay sida uu qabyaaladda u nebcaa. Keligay ma aha ee xataa qoyskayga ayaa helay fursaddaa ay Mujaahid Bashiir ku barteen. Qof farxaan ah oo qalbi furan ayuu ahaa sidii ay Mujaahid Faadumo-cawo ii sheegtay.
Maalmahan ayaa iigu horreysay in aan go’aansado in aan Mujaahid Bashir si hagar-la’aan ah wax uga qoro. Horeba hindisuhu wuu iigu jiray, laakiin is-ma aan lahayn macluumaadka aan immika helay oo kale waad helaysaa. Macluumaadkan aan cuskanayaa laba ilood oo muhiim ah ayay ka soo burqadeen:
1. Xubno ka mid ah qoyskiisa iyo xigto aad ugu dhow,
2. Dadkii la soo hawl-galay ee ay ciidammada wada ahaan jireen, gaar ahaan kuwii ay ka wada hawl-geli jireen sahankii gudaha ee la yabka lahaa,
Dhalashadii Maxamed Ibraahin Xirsi (Mujaahid Bashiir)
Mujaahid Maxamed Ibraahin Xirsi oo loo yaqaannay ama magac-dagaaleedkiisu ahaa Mujaahid Bashiir, wuxu ku dhashay magalada Geed-ballaadh, 1956kii sida uu ii xaqiijiyay walaalkii Cabdiqani oo loo yaqaanno Abaadir. Waxa kale oo iyaduna sidaas aamminsan oo ii sheegtay Maryan oo da’ ahaan ku xigtay isaga. Hooyadii waxay ahayd Caasha Sheekh Cabdillaahi Ciise, waxaanay ku dhimatay magaalada Hargeysa muddo immika laga joogo lix sannadood ka hor, sida ay saaka (10/9/2015ka) ii caddaysay Maryan oo aan Hargeysa ku booqday saaka meheraddeeda Degmada Kood-buur ku taal. Waxa kale oo ay Maryan ii sheegtay in aabbaheed Ibraahin Xirsi Kaahin, isaguna ku geeriyooday magaalada Hargeysa, bishii Oktoobar 1993kii.
Qoyska Reer Ibraahin Xirsi
Aniga oo xogtan ka martiyay Cabdiqani Ibraahin Xirsi (Abaadir) oo ay Maxamed Ibraahin Xirsi (Bashiir) walaalo ahaayeen, bal aan si aad u kooban u dul-marro xubnihii qoyskaas, wax nool iyo wax dhintayba.
Ibraahin Xirsi Kaahin oo odeyga reerku ka tafiirmay ahaa, wuxu ku dhashay Geed-ballaadh, waxaanu noolaa 1909kii-1993kii. Halkaas ayuu ku koray, kuna soo barbaaray. Waxay ahaayeen xoola dhaqato geelley ah. Geel badan ayuu lahaa, waxaanu la dhashay oo ay walaalo ahaayeen Xasan Xirsi Kaahin iyo Maryan Xirsi Kaahin.
Xasan Xirsi Kaahin
Xasan Xirsi Kaahin, wuu dhintay waxaanu ka tegay laba wiil oo kala ahaa Ismaciil iyo Cismaan. Xasan markii uu dhalay labadaa nin ayuu ku dhintay dagaal ka dhacay geelal la kala qaaday oo Ogaadeenka dhex maray. Xaaskiisii oo ahayd Faadumo Maxamed Askar waxa dumaalay Ibrahin Xirsi Kaahin, waxaanu ahaa guurkiisii ugu horreeyay.
Maryan Xirsi Kaahin
Waxa guursaday Gahayr Odowaa, waxaanayy dhashay afar wiil iyo afar gabdhood. Waxay Bashiir xidhiidh fiican lahaayeen oo ila immika reerka ku xidhan Xaashi Gahayr Odowaa oo Mujaahid weyn ahaa.
Cismaan Xasan Xirsi
Xukuumaddii Siyaad Barre ayaa ku toogatay Hargeysa horraantii 1987kii markii gurigiisa laga soo saaray qori AK47 ahaa oo Bashiir ku aasay. Garo’ oo waxa Cismaan la tooganayaa dilkii Axmed Aadan ka dib. Wuxu ka tegay afar wiil iyo laba gabdhood oo dhammaantood hooyadood la nool.
Ismaaciil Xasan Xirsi
Ismaaciil waa uu ka weynaa Cismaan. Markii Cismaan la toogtay ayuu dumaalay xaaskiisii oo ahayd Xasna Ceelaabe, waxaanay u dhashay inan keliya waanu nool yahay, waana dhallinyar. Ismaaciil wuxuu dhintay miyiga markii aynu dalka soo galnay.
Caruurtii Ibraahin Xirsi Kaahin
Bah-Faadumo Maxamad
Axmad Ibraahin Xirsi
Curad dhashay 1940kii, wuxu ku dhintay Gabilay 1986kii isaga oo markaa aroos ah. Waxa la sheegay in uu wadnuhu is-taagay. Geeridiisa murugada ka soo gaadhay abbihii Ibraahin Xirsi aad iyo aad ayay u xanuun badnayd. Cabdiqani xanuunkii maalintaas aabbihii gaadhay wuxu ku sifeeyay in uu ku dhawaaday sidii Nebi Yacquub in uu indho-beelo. Waxay ahayd tii ugu naxdinta badnayd ee abidkii soo marta.
Aw-Maxamad Ibraahin Xirsi
Wuxu dhashay 1945kii. Wuu nool yahay, waxaanu deggen yahay Calool-la’, waa xaas carruurna weli ma yeelan.
Caasha Ibraahin Xirsi
Waxay dhalatay 1950kii, way nooshahay waxaanay leedahay 13 caruura,
Sadexdaasi isku bah ayay ahaayeen waana bahda waawayn hooyadoodna waa:
Faadumo Maxamad Ducaale Askar
Waa Bahdii ugu horreysay ee Ibraahin Xirsi Kaahin oo dumaal ahayd. Markaa ka dib ayuu guursaday Bahdiisii labaad oo ahayd Caasha Sheekh.
Intan aan immika diyaarinayay qormooyinkan taxanaha noqon doona ee Mujaahid Bashiir, ayaan xaaskayga Mujaahid Faadumo-cawo weydiiyay Maryan oo ay Bashiir walaalo yihiin oo ay isku yaqaanneen Xaafadda Kood-buur, meel Saldhigga Booliska bari kaga dhejisan. Mujaahid Faadumo-cawo waxay ii sheegtay maalintaas in ay qof ahaan u taqaannay Bashiir oo uu ugu iman jiray gurigayagii Jigjiga. Wuxu ku soo maray maalintan uu u soo ambo-baxayay Hargeysa ee uu shahiiday. Waxay xusuusataa sidii uu ugu faraxsanaa in uu Hargeysa ku socdo. Waxa kale oo uu u sheegay in ay dalka dhakhso u xoreyn doonaan oo si deg-deg ah dalkii loogu wada noqon doono. Waxay intaa iigu dartay in ay aad u dareentay intii yareyd ee uu la joogay sida uu qabyaaladda u nebcaa. Keligay ma aha ee xataa qoyskayga ayaa helay fursaddaa ay Mujaahid Bashiir ku barteen. Qof farxaan ah oo qalbi furan ayuu ahaa sidii ay Mujaahid Faadumo-cawo ii sheegtay.
Maalmahan ayaa iigu horreysay in aan go’aansado in aan Mujaahid Bashir si hagar-la’aan ah wax uga qoro. Horeba hindisuhu wuu iigu jiray, laakiin is-ma aan lahayn macluumaadka aan immika helay oo kale waad helaysaa. Macluumaadkan aan cuskanayaa laba ilood oo muhiim ah ayay ka soo burqadeen:
1. Xubno ka mid ah qoyskiisa iyo xigto aad ugu dhow,
2. Dadkii la soo hawl-galay ee ay ciidammada wada ahaan jireen, gaar ahaan kuwii ay ka wada hawl-geli jireen sahankii gudaha ee la yabka lahaa.
Dhalashadii Maxamed Ibraahin Xirsi (Mujaahid Bashiir)
Mujaahid Maxamed Ibraahin Xirsi oo loo yaqaannay ama magac-dagaaleedkiisu ahaa Mujaahid Bashiir, wuxu ku dhashay magalada Geed-ballaadh, 1956kii sida uu ii xaqiijiyay walaalkii Cabdiqani oo loo yaqaanno Abaadir. Waxa kale oo iyaduna sidaas aamminsan oo ii sheegtay Maryan oo da’ ahaan ku xigtay isaga. Hooyadii waxay ahayd Caasha Sheekh Cabdillaahi Ciise, waxaanay ku dhimatay magaalada Hargeysa muddo immika laga joogo lix sannadood ka hor, sida ay saaka (10/9/2015ka) ii caddaysay Maryan oo aan Hargeysa ku booqday saaka meheraddeeda Degmada Kood-buur ku taal. Waxa kale oo ay Maryan ii sheegtay in aabbaheed Ibraahin Xirsi Kaahin, isaguna ku geeriyooday magaalada Hargeysa, bishii Oktoobar 1993kii.
Qoyska Reer Ibraahin Xirsi
Aniga oo xogtan ka martiyay Cabdiqani Ibraahin Xirsi (Abaadir) oo ay Maxamed Ibraahin Xirsi (Bashiir) walaalo ahaayeen, bal aan si aad u kooban u dul-marro xubnihii qoyskaas, wax nool iyo wax dhintayba.
Ibraahin Xirsi Kaahin oo odeyga reerku ka tafiirmay ahaa, wuxu ku dhashay Geed-ballaadh, waxaanu noolaa 1909kii-1993kii. Halkaas ayuu ku koray, kuna soo barbaaray. Waxay ahaayeen xoola dhaqato geelley ah. Geel badan ayuu lahaa, waxaanu la dhashay oo ay walaalo ahaayeen Xasan Xirsi Kaahin iyo Maryan Xirsi Kaahin.
Xasan Xirsi Kaahin
Xasan Xirsi Kaahin, wuu dhintay waxaanu ka tegay laba wiil oo kala ahaa Ismaciil iyo Cismaan. Xasan markii uu dhalay labadaa nin ayuu ku dhintay dagaal ka dhacay geelal la kala qaaday oo Ogaadeenka dhex maray. Xaaskiisii oo ahayd Faadumo Maxamed Askar waxa dumaalay Ibrahin Xirsi Kaahin, waxaanu ahaa guurkiisii ugu horreeyay.
Maryan Xirsi Kaahin
Waxa guursaday Gahayr Odowaa, waxaanayy dhashay afar wiil iyo afar gabdhood. Waxay Bashiir xidhiidh fiican lahaayeen oo ila immika reerka ku xidhan Xaashi Gahayr Odowaa oo Mujaahid weyn ahaa.
Cismaan Xasan Xirsi
Xukuumaddii Siyaad Barre ayaa ku toogatay Hargeysa horraantii 1987kii markii gurigiisa laga soo saaray qori AK47 ahaa oo Bashiir ku aasay. Garo’ oo waxa Cismaan la tooganayaa dilkii Axmed Aadan ka dib. Wuxu ka tegay afar wiil iyo laba gabdhood oo dhammaantood hooyadood la nool.
Ismaaciil Xasan Xirsi
Ismaaciil waa uu ka weynaa Cismaan. Markii Cismaan la toogtay ayuu dumaalay xaaskiisii oo ahayd Xasna Ceelaabe, waxaanay u dhashay inan keliya waanu nool yahay, waana dhallinyar. Ismaaciil wuxuu dhintay miyiga markii aynu dalka soo galnay.
Caruurtii Ibraahin Xirsi Kaahin
Bah-Faadumo Maxamad
Axmad Ibraahin Xirsi
Curad dhashay 1940kii, wuxu ku dhintay Gabilay 1986kii isaga oo markaa aroos ah. Waxa la sheegay in uu wadnuhu is-taagay. Geeridiisa murugada ka soo gaadhay abbihii Ibraahin Xirsi aad iyo aad ayay u xanuun badnayd. Cabdiqani xanuunkii maalintaas aabbihii gaadhay wuxu ku sifeeyay in uu ku dhawaaday sidii Nebi Yacquub in uu indho-beelo. Waxay ahayd tii ugu naxdinta badnayd ee abidkii soo marta.
Aw-Maxamad Ibraahin Xirsi
Wuxu dhashay 1945kii. Wuu nool yahay, waxaanu deggen yahay Calool-la’, waa xaas carruurna weli ma yeelan.
Caasha Ibraahin Xirsi
Waxay dhalatay 1950kii, way nooshahay waxaanay leedahay 13 caruura,
Sadexdaasi isku bah ayay ahaayeen waana bahda waawayn hooyadoodna waa:
Faadumo Maxamad Ducaale Askar,
Waa Bahdii ugu horreysay ee Ibraahin Xirsi Kaahin oo dumaal ahayd. Markaa ka dib ayuu guursaday Bahdiisii labaad oo ahayd Caasha Sheekh.
Ku-biiritaankii Mujaahid Maxamed Ibraahin Xirsi ee SNM
Maxamed Ibraahin Xirsi, bilowgii 1984kii ayuu Gebilay yimid, ka-dib markii uu muddo gaaban ku sugnaa dalka Ciraaq. Markiiba wuxu u ambo-baxay magaalada Jabuuti. Ka-dib wuxu u soo xadhko-xidhay xaggaa iyo halgankii hubeysnaa ee dibuxoreynta qaran ee ay SNM horseedka ka ahayd. Isaga oo ay isa sii raaceen Mujaahidiin kale oo ay ka mid ahaayeen:
1. Yaxye Cabdiraxmaan Sheekh Cabdillaahi, Ina-abtigii, Maxamad Ibraahin Geeddi,
2. Cumar Aadan Cawaale,
3. Ismaaciil Cabdi Taani,
4. Dayib Cali Nuur,
5. Xaashi Gahayr,
Wuxu ku biiray xoogagga SNM, bishii Ogos 1984kii, markaasi oo magiciisii hore uu u beddelay Bashiir Muxumed Yuusuf. Intii aan SNM ka tirsanaa, garan maayo Mujaahid magaciisa beddelay oo magac-dagaal (Nom de guere) samaystay. Waan arkay ama maqlayba Mujaahidiin naanayso kula baxday halgankii hubeysnaa, bal se sidaa Mujaahid Bashiir cid magac-dagaal samaysatay waa ii kow. Waa meelaha aad ka dareemayso ama ka garanaysaba sida uu ugu soo talo-galay jihaad dhab ah oo uu naftiisa ku sadqeeyo in uu galo.
Ka-sokow in uu Mujaahid ahaa, waxa kale oo ka muuqday dhaqan-halgameedkiisii in uu ahaa kacdoon-huriye ama waxan afka Ingiriisiga lagu yidhaahdo ‘Revolutionry’ aamminsana oo ku dagaallamay kacdoon iyo gadood dadweyne, sidaana naftiisii ku sadqeeyay. Wuxu ahaa qaab cusub oo horumarsanaa oo aan is-leeyahay malaha SNM, haddii ay halgankaas kuu sii jiri lahayd, waa ay u-digo-rogan karaysay, haddi aanay hoggaan-xumo ku dhicin.
Xilligaa uu Jabuuti uga soo ambo-baxayay ka-qayb-galka halgankii hubeysnaa ee dibuxoreynta qaran ee ay SNM horseedka ka ahayd, ka-sokow in uu go’aansaday in uu naftiisa huro, Mujaahidiintii ay maalintaa wada socdeen qaar ka mid ah ayaa ii sheegay in af-duubkii diyaaraddii Somali Airlines ee Adis-ababa la soo dejiyay 11984kii ay sii dhiirri-gelisay.
Markii aanu bilownay daabacaadda Qormooyinkan Mujaahid Bashiir ku saabsan ayaanu la kulannay Mujaahid Abshir Nuur oo Kanada ka yimid oo beryahaa ahaan jiray wakiilka SNM ee magaalada Jabuuti, waxaanu noo sheegay oo aanu ka duubnay:
“Alle ha u naxariistee Bashiir markii uu Jabuuti ka soo degay waxa uu haystay waraaqo Jabuuti ah oo ah nooca la yidhaahdo Kaar-dameer oo muwaaddin buuxa ma uu ahayn. Waxa weeyaan qofka sidaas ahi ma codeyn karo lamana dooran karo, laakiin wuxu ahaan karaa muwaaddin ku shaqeysan kara ama wax ku qabsan kara. Warqadda noocaas ah ayuu haystay, ka-dib markii uu damcay ee uu doonay in uu SNM-ta ku soo biro, ayuu xafiiska iigu yimi, waxaana uu igu yidhi ii soo samee Fiisahii aan ku tegi lahaa Itoobiya, magacaygana ha igaga qorin. Waayo? Waxa aan haystaa waraaqahaas Jabbuuti oo way iga xumaanayaan. Ka-dib waxaan ku idhi, waa ok aniga ayaa magac kuu bixinaaya, magacayga ayaana aan magac kaaga dhigayaa magac, markaas ayaan ku idhi adiga waxa lagu yidhaahda Bashiir oo magacayga ayaan magac kaaga dheegayaa sidaas ayaana uu ku dhoofay, kuna yimid dalka markii dambena uu jabhaddii ugu soo biiray.Muddada aanu is-naqaannay horta may badnayn, farsamadiisuna waxa ay ahayd Wastaad, oo markii uu Jabuuti joogayba wastaad ayuu ahaa, wastaadnimo ayuu ku shaqeysanaayey se markii uu aniga ii imanaayey waa uu ka qancay wastaadnimada iyo waxaas oo waxa uu goostay in uu ku soo biro jabhadda, marka runtii wax aqoon ah oo badan isu maanan lahayn, waa uu isu kay sheegay, markii uu isu kay sheegayna waan gartay, marka wixiisana sidaas ayaan ugu bedelay oo aan magaca kalena ugu soo bixiyey, kuna yimi oo uu jabhadda ugu soo biiray Laydh gelinta iyo wastaadnimadana labadaba waa uu ku shaqeynaayey. Bashiir waxkhtigaa uu aniga ii yimi nin dhallinyaro ah dayuu ahaa oo runtii markaaba u muuqday in ay ka soo go’an tahay howshan in uu gallaa oo uu u soo badheedho. Warqaddiina waan raadin, waayo 15kii sanno ee u dambeeyey waraaqahaygii qol ayey ku xidhan yihiin.”
Markii ay Mujaahid Bashiir iyo saaxiibbadii soo gaadheen xarumihii maamul iyo saldhigyadii Jabhaddii SNM, waxa lagu jiheeyay oo ay galeen Dugsigii Tababarka Ciidanka ee Awaare oo ay ii sheegeen in ay ku jireen muddo sagaal bilood ah. Looga-qaateenkii ay wada socdeen oo aan wareystay, waxay ii sheegeen in Mujaahid Bashiir dirawal ahaan loo qaatay, markii uu tababarkii dhammaaday ee ciidankii dhammaystay la kala qaybinayay. Mujaahid Bashiir, waxa kale oo intaa u dheeraa in uu noqday Taliye-xigeenka ciidanka sahanka, kaas oo uu Taliye u noqday Axmed Ibraahin oo loo yaqaannay Mujaahid Raage-bidaar oo hore u ahaan jiray nin ganacsade oo ku shaqaysan jiray baabuur Mercedes ah oo 19 ahaa, kaas oo uu keymihii miyiga ku dallacay, kana door-biday in uu noqdo Mujaahid naftiisa u hura xoreynta dalka iyo dadkaba.
Mujaahidiinta looga-qaateenka ah ee aanu ka wareysannay Mujaahid Bashiir, waxa kale oo ka mid ahaa Mujaahid Muuse Biixi Cabdi oo ay Talis ahaan hoos iman jireen oo ay wada hawl-geli jireen.
Mujaahid Muuse Biixi Cabdi, oo ka warramayay markii ugu horreysay ee ay Mujaahid Bashiir kulmaan ama is-bartaanba ayaa yidhi:
“…..Bashiir waxaanu annagu isugu nimid Jabhaddii SNM. Wuxu ka yimid Gebilay, waxaanan filayaa in ay ahayd 1985kii. Mujaahidkaasi, wuxu ii yimid isaga oo diyaarsan. Dadka qaar waa la tababaraa, qaarna iyaga oo tababaran ayey kuu yimaaddaan.”
Mujaahid Bashiir ma keli ama suke ayuu ahaa markii uu Mujaahid Muuse Biixi Cabdi u yimid? Muuse Biixi oo su’aashaa ka jawaabaya, ayaa yidhi:
“…..Ninkaa waxa gacanta ku hayey oo ay saaxiib ahaayeen Mujaahid Axmed Ibraahin oo loo yaqaannay Raage-bidaar. Mujaahid Bashiir ninkaas ayay saaxiib ahaayeen oo ay wada socdeen oo laba nin oo isku nooc ah ayay ahaayeen. Waxay ahaayen niman halganku ka dhab ahaa, niman naf-hurid u yimid oo iyagu ‘Commanda-rro’ ahaa, iyagu askar ah, Taliyeyaal ah, siyaasiyiin ahaa oo go’aan-qaadasho lahaa.”
Marka aynu ku eegno indhaha Mujaahid Muuse Biixi Cabdi, Mujaahid Bashiir caynkee ayuu u ekaa ama qof caynkee ah ayuu ahaa?
Waa kan Mujaahid Muuse Biixi oo jawaabta su’aashaas inoo baacinayaa, waxaanu markanna yidhi:
“……Markaa ninkaasi wuxu ahaa nin dhuuban oo dadkan la yidhaahdo waa weyd ah. Wuxu ahaa nin dheer oo cas. Mujaahid Bashiir ma uu ahayn nin balwadeed oo waa uu ka duwanaa badanka Mujaahidiinta oo had iyo jeer qaadka iyo sigaarka ku waallaa. Mujaahid Bashiir qaadka wax yar ayuu ka cuni jiray. Ma uu ahayn nin kaftan iyo hadal badan, bal se wuxu ahaa nin ku mashquulsan halganka oo keliya oo aanay waxba u labayn. Isaga iyo Raage-bidaar waxay cajiib ku ahaayeen in aanay marnaba kuugu iman si ay kuu wareystaan oo ay kugu wareeriyaan ama kugu scel-celiyaanba: ‘Maxaa la yidhi?’ Afkoodu, ma uu aqoon weedhaas. Afkoodu wuxu yaqaannay oo qabatimay: ‘….Qorshe ayaan haynnaa, war sugan ayaanu soo helnay iyo waxaan ku talin lahayn.’ Intaa ka dib, waxay kuu soo qaddimaanba, waxay ahayd fikrad dagaal.”
Mujaahid Bashiir markii uu saldhigga yimidba, waxa la geliyay tababar yar. Waxa loo diray Dugsi Tababar oo gaar ah oo ay ciidammadii SNM ku lahaayeen meel koonfur-galbeed kaga beegan magaalada Qabri-bayax ee Kililka 5aad ee Itoobiya ee Soomaalida. Wuxu ahaa dugsi si gaar ah loogu tababari jiray ciidammada loogu talo-galay in ay magaalooyinka ka dagaallamaan ama waxan afka Ingiriisiga lagu yidhaahdo ‘Urban war.’ Dhallinyaradii dugsigaa wax ku baran jirtay ama lagu carbin jirayba, Bashiir waa uu ka yar weynaa. Dhallinyaradaa waxa ka mid ahaa Maxamed Weere, Cumar Miino iyo qaar kale oo badan.
Mujaahid Bashiir intii aanu iman dugsigaa Qabri-bayax, qiimayn lagu sameeyay waxa lagu ogaaday in uu u baahnaa dab-ridka oo hubka noocyadiisa kala ah: Baastooladda, AK-47ka, BKM-ka iyo RBJ-7-ka oo uu intaas si fiican u maamulo. Codsigii Mujaahid Bashiir ee xilligaas ayaa u badnaa in uu intaas oo qudh ah uu tababarkooda ka ciil-baxo.
La soco qaybaha dambe