Waxa maanta kormeer ku tagay kaydka biyaha ee Geed-deeble wefti ay hoggaaminayaan Wasiirka Madaxtooyada iyo Maareeyaha Wakaalada Biyaha Hargeysa sida lagu sheegay war-saxaafadeedkan hoose oo xalay gelinkii dambe ka soo baxay madaxtooyada Somaliland.
Ugu horayn waxa weftigaa balaadhani ay guddo galeen wajigii koowaad oo ahaa u kuurgelida xaalada guud iyo gaar ahaaneed ee Kaydka biyaha geed deebleh iyo Agabka kala duwan ee hada shaqeeya & kuwa cusub ee diyaarka u ah in lagu hawgeliyo balaadhinta biyaha caasimada.
Halka wejiga labaadna uu ahaa dhagax dhiga kaydka Cusub oo maanta ay wada jir u dhagax dhigeen Wasiirka Madaxtooyada, Wasiirka Biyaha iyo Maareeyaha Wakaalada Biyaha Hargeysa, ujeedda dhagax dhiguna ay ahayd in la helo kaydad cusub oo caasimada ka haqabtira biyo ku filan.
Sidoo waxay kormeer ku soo mareen Biyo shiinaha oo ay ka socoto hawl weyn oo lagu qodayo laguna balaadhinaayo beebka biyaha qaada ee la doonayo inay soo gaadhaan caasimada, waxaanay indhaha ka soo qaadeen qaabka ay mishiinadu biyaha u soo tuuraan.
Waxa halkaasi hadal dheer ka jeediyey wasiirka madaxtooyadda Mudane Maxamuud Xaashi Cabdi oo ay hadaladiisi ka mid ahaayeen.
โSocdaalkan gaaban ee aanu maanta ku nimid geed deebleh ee kormeerka shaqo ah ee Mashruuca biyo balaadhinta caasimada hargeysa ah oo sida uu sheegay maareeyuhu laba ujeedo xambaarsan midi waa in aanu u kuurgalno isla markaana qiimayn ku samayno, xogogaalna ka noqono marxalada mashruucu marayo.
Ta labaadna waxa weeye dhagax dhiga kaamka cusub iyo goobta Cusub ee magaalada Geed deebleh, lagaga samaynaayo kaamka labaad oo cusub, labadaa ujeeddo ayuu xambaarsanaa kormeerkani, waa wax illaahay loogu mahadnaqo ugu horayn subxaana wa-tacaala.
Fursadan iyo nasiibkan iyo nimcadan uu inoo sahlay in mashruucani inoo dhaqaaqo oo hirgalo waxaanan ilaahay ka baryayaa subxaana wa-tacaala inuu wakhtigii loogu talogalay uu mashruucu ku dhamaado, sidii loogu talo galayna u dhammaado.
Mashqruuc aad u culus weeyi oo balaadhan, xambaarsan faaiido weyn oo qaran, markaa runtii illaahay ayaa ugu horayn mahad leh, marlabaadka waxan jeclahay in aan u mahadnaqo maamulka iyo shaqaalaha wakaalada biyaha hargeysa iyo wasaaradda Biyaha oo wasiirkii iyo agaasimihiiba in nala joogan oo hal abuurkeedi iyo dabagalkeeda iyo u dhuun daloolkeedaba leh.
Waxa kale oo aan jeclahay in aan halkan uga mahad celiyo Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland Mudane Axmed Maxamed Siilaanyo oo mashruucan uu ka mid ahaa mashaariicdii uu balan qaaday markii uu bulshada codka ka doonayey, waxay xaqiijinaysaa in aanay ahayn wax bulshada lagu beer laxaw-sanaayey, maalin uu murashax ahaa oo uu codkooda u baahnaa, waxay muujinaysaa in himiladii xisbiga kulmiye mashruucani uu ka mid yahay oo uu xaqiijiyey.
Magaalada caasimada Somaliland ee Hargeysa waxa ku nool bulshada Somaliland saddex dalool hal dalool 1milyan iyo 300, 000 oo kun baa ku nool, waxa weeyi taa micneheedu waa meel uga baahi badan meelwalba biyo inay hesho.
Mashruuca biyaha ee maanta geed deebleh ka taga, laba jeer ayaa la kala sameeyey marna 1972kii ayaa la sameeyey qaybtii wejigii koowaad. Wejigii labaadna waxa la sameeyey 1982kii. Waxa loogu talo-galay xilligaa inay ka cabaan 150,000 ilaa 180,000 kun oo qof, Ummadda Somaliland ee wakhtigaa hargeysa ku noolaa wuxuu ahaa xilligaas 82kii 80,000 oo qof.
Anigu halkan waxan ka bilaabay 1981kii dugsigaygii sare ayaan ka bilaabay hargeysa, halka ay maanta Jaamacada Hargeysi tahay oo xilligaa la odhan jiray First July. Bulshada ku noolayd hargeysi intay leeg tahayna si fiican ayaan u garanayaa, waad garan kartaa maanta faraqa u dhexeeya bulshada maanta iyo bulshadaa, waxaad garan kartaa mashruucaa xilligaa loogu talo-galay in 180, 000 ugu badnaan ka cabto, wax dibu habayn iyo qorshe balaadhina mudadaa laguma samayn.
Bulshada Somaliland waa u nasiib, gaar ahaan caasimada Hargeysa oo bulshada intaa leegi ku nooshahay, madaxweynaha iyo xukuumadda Axmed Siilaanyona waa u guul, waxan iyagana jeclahay in aan halkan ka hambalyeeyo oo runtii u mahadnaqo dadkii deeqdan ina siiyey ee markaynu la martitagnay, barmaamij iyo qorshe cadna u geynay inoogu deeqay oo ay ka mid yihiin dawladaha AU ama Midawga Yurub oo bixiyey lacag 15Milyan oo Euro ah.
Sidoo kale waxan iyagana jecelahay in aan u mahadnaqo dawladaha ku bahoobay mashruuca Somaliland Development Fund ee loo yaqaano (SDF) oo dawlada Ingriiska iyo Dawlada Denmark oo iyaguna bixiyey lacag 10Milyan ah, sanduuqana ka caawiyey mashruucan.
Mashruucan waxa ku baxaya ilaa 54Milyan oo Dollar oo dhamaantood shaqo rasmiya lagu qabanayo, waxa dhiirigeliyey runtii sidii loo maamulay iyo sidii xukuumada Somaliland u diyaarisay iyo sidii aynu uga gacansiinay ayaa runtii dhiirigeliyey in lacagta intaa leeg oo ah mashruuca ugu miisaanka weyn ee beesha caalamku innaga meelgelisay 25kii sanno ee aynu xorta ahayn.
Somaliland mashaariic waa weyn lagama fulin xilligii aynu soomaaliya ka midka ahayn, qarankii Soomaaliya la odhan jiray ee Somaliland la bahawday 1960kii waxa inaga soo galay maanta wax yar, waxaasina waa wixii aynu dhaxalnay uun, wixii la cunay iyo wixii la gurtay midna maanta waxba kama hayno, laakiin wadooyinka yaryar ee rifmay ee aynu marba kab-kabno iyo aqalada yar yar iyo mashruucaa yar ee aynu maanta lahayn waxa la dhisay 82kii ayeynu dhaxalnay.
Taasi waxay muujinaysaa deynkii faraha badnaa ee Soomaaliya lagu yeeshay iyo hantidii la dhaqay iyo wixii laynagu caawiyey in Soomaali si simana loogu qaybin, waa ta keentay in soomaali kala faashato kalana tashato, runtii waxan jecelahay in aan sidoo kalena u mahadnaqo Hayโadda UN-Habitat oo mashruucan fulinaysa oo runtii ay masuuliyiin waa weyni halkan ka joogaan.
Waxa kale oo aan jecelahay in aan halkan uga mahadceliyo sida shaqadu u socoto ee fiican, raga kormeeraya ee tayada inaga eegaya mashruuca, qandaraasyaa la bixiyey, shirkadaa la siiyey yaa tayada innaga eegaya, aqoontaa iyo โCapacityโ gaa Qaran ahaan ma lihin, mashaariicda waa layska eegaa ragaa Joogtada ah (Consistency)ka ee halkan jooga ayaan iyagana u mahadnaqayaa, waxa kale oo runtii aan iyagana u mahadnaqayaa shirkadihii qandaraasyadaa qaatay ee uu cabdiwaaxid ka mid yahay oo halkan taagan oo dhinacan dhisaaya iyo shirkada Hawaas ee Beeb ka dhigaysa dhammaantoodba waan u mahadnaqayaa, waxaan rajaynayaa in mashruucani guul ku dhamaado.
Ugu danbayn waxaan la ilaawi Karin bulshada reer geed deebleh iyo biyo-shiinaha ku nool, dadka beeralayda ah ee beebkaasi tooska u socdaa soo dhexmaraayo ee beerahoodii la qodaayo ee dhulkoodii iyo beerahoodii oo sarcan u huray danta guud ee ummaddooda ee ay biyaha la leeyihiin ayaan u mahadnaqayaa, Jasaa allaahum khayrum, illaahay khayr ha ka siiyo dadkaasi dad la ilaawi karo maaha.
geed deebleh haydh-maankiina waa kii halkan ka hadlaayey waa meel muhiimad weyn xambaarsan, waa meel bulshada intaa leeg ee caasimada ku nooli soo wada eegayso, marka biyuhu yaraadaana waa laydin soo jaleecayaa baan leeyahay, waxa la odhanayaa war biyihii maxaa ku dhacay ma reer geed deeblaa xidhay, markaa wuxuu yidhi ninkii yidhi war cadceedu kullulaa intuu ka hor tegay, ee kii la socdayna ku yidhi bal xaynta xageeda u dareertayna ka waran, waxan leeyahay itaalkaa aad leedihiinbaa laydin soo eegayaa waayo 1Milyan iyo 300, oo qof noloshoodii ayaa halkan ku xidhan oo aynu doonaynaa in aynu ka samaymo, hadii aad heshaan in biyo fiican inoo soo baxaan maaha oo keliya dadkaasi ka faaiidi maayaane halkani dhulbeereed caana weeyi, khudrada dalkaa laga beeraa, wax soosaarka ayeynu dhiirigelinaynaa ummad baynu nahay wax-walba la soo degta markaa inaad wax beerataan oo aad sacabada biyo kaga dheregtaan iyaduna waa faaiido weyn, guuxa iyo sanqadha oo keliyi idin bixi maayaane idinkuna faaiido weyn ayaad qabidoontaan, oo maanta laga yaabo biyo yaroodka darteed in aydaan beerihiina wada waraabsan.
Arrimaha aad ka cabateen ee horumarka ku saabsana waxna la hadhi mayno waana tixgelinaynaa wasaaraddaha arintaasi khusaysana waa la tashan-doonaa , waxa kale oon jeclahay in aan u mahadnaqo dhamaan cid kasta oo hawshan inaga kaalmaysay iyo inta ka shaqaynaysaba bulshada Somalilandna waxan leeyahay ee caasimada degana mashruucan waxa laga yaabaa in dadka badankiisu biyaa la balaadhinayaa uun ay hadalkaasi maqlaan oo ah kelmadii la odhan jiray (Asmu-jac-jacta wala-arada xiim) Xigmadii Carabiga ahayd ee Mooyaha iyo tibta iyo heeda la haadinayana sanqadheeda waan maqlayaa wax ka soo baxayna ma aragno, binu-aadamka oodhan ayaa degdegaa iska leh, shaqo weyn ayaa halkan ka socota oo u baahan duco iyo taageero iyo qalbi wanaagsan iyo mahad celin dadka innala wada in aynu u mahadcelino, waxaan leenahay waxay u baahan tahay in aynu samiro waa dedaalaynaa, dedaalku waa waxa-waxan loo galay, waana isu tashanaynaa ilaahayna waan la kaashanaynaa subxaana wa-tacaalaโ.
Wa-bilaahi Tawfiiq
Af-hayeenka Madaxweynaha Somaliland
Xuseen Aadan Cige “Deyr”