Doorashooyinkii ka dhacay adduunka 2024 iyo qiimayntooda

Qeybtii hore ee sanadkan aan ku jiro 2024, doorashooyinka ugu weyn ee ka dhacay adduunka waxay soo saartay natiijooyin isku dhafan markala eego dimuqraadiyadda adduunka. Waddamada qaar ayaa madaxda xilka haysa awooddooda sii xoojisteen oo u wareegay maamul-keliya xisbi keliya. Kuwo kalena waxay sameeyeen qaab doorasho oo natiijooyinka la sii go’aamiyey.Halka qaar kalena ayaa muujiyeen adkeysi lama filaanka oo ay ka turjumeen rabitaanka caanka ah. Waxaynu halkan ku eegaynaa wamadda dorashooyinku ka dhaceen iyo siyaabaha loo qiimeeyey doorashooyinkooda.

Bangladesh

Doorashadii 7-dii January waxay dhacday doorashooyinkii dalkaa iyada oo aanay ka qaybgelin mucaaradka ugu weyn, Xisbiga Waddaniga ah ee Bangladesh (BNP), oo muddo dheer dalbanayay in la sameeyo xukuumad dhexdhexaad ah oo kormeerto geeddi-socodka doorashooyinka ayaa qaadacay.

Qaadacaada BNP waxay xaqiijisay guul u soo hoyatay xisbiga talada haya ee Awami League iyada oo markii shanaad aySheikh Hasina Ra’iisal wasaaraha noqoto, taas oo ka dhigaysa ra’iisul wasaarihii ugu wakhtiga dheeraa Bangladesh.

In kasta oo ay jiraan rabshado ka hor doorashada, codbixintu way socotay iyada oo aanay jirin rabshado waaweyn ama wax is-daba marin. Si kastaba ha ahaatee, maqnaanshaha wax mucaarad ah oo weyn, oo ay weheliso xabsiga qaar badan oo ka mid ah hoggaamiyeyaasha iyo taageerayaasha BNP, waxay keentay Maraykanka iyo Boqortooyada Ingiriiska inay ku dhawaaqaan doorashooyinka “aan ahayn xor iyo xalaal” iyo qaar ka mid ah warbaahinta si ay u eegaan in Bangladesh ay si wax ku ool ah u noqotay dawlad hal xisbi ah.

Taiwan

Doorashadii Taiwan ka dhacday 13-kii January ayaa waxaa ku guuleystay madaxweyne ku xigeenka xilka ka degaya Lai Ching-te oo ka tirsan xisbiga talada haya ee Democratic Progressive Party (DPP) isaga oo ka helay boqolkiiba 40% codadkii la dhiibtay. Codeynta mucaaradka ayaa waxaa ku kala qeybsamay Hou Yu-ih oo ka tirsan Kuomintang (KMT) iyo Ko Wen-je oo ka tirsan xisbiga dhawaan la dhisay Taiwan People’s Party (TPP), kuwaas oo markii hore ka wada hadlay sameynta isbahaysi wadajir ah balse ay ku heshiin waayeen.

Xisbiga DPP ayaa lumiyay aqlabiyadii baarlamaanka, taas oo keentay in xisbiga TPP iyo 8-da kursi uu door muhiim ah ku yeesho baarlamaanka.

Guusha Lai waxa ay timi inkasta oo ay jirtay faragelin weyn oo doorashada ka timid xisbiga Shuuciga ee Shiinaha, kaas oo u arka in DPP ay si toos ah u taageerto madaxbannaanida Taiwan.

Inkasta oo Beijing ay natiijada ka jawaabtay oo ay si adag ugu celcelinaysa mabda’eeda “Hal Shiine” ah, iyada oo sidoo kale korodhisay dhaqdhaqaaqa milatari iyo cadaadiska diblomaasiyadeed, hadna labada dhinacba ilaa hadda way ka gaabsadeen dhaqdhaaqayo weyn oo lagu doonayo in lagu beddelo heerka xidhiidh ee hada jira.

El Salvador

Madaxweyne Nayib Bukele ayaa helay in ka badan 84% codadkii la dhiibtay, halka xisbigiisa Nuevas Ideas uu ku guulaystay kuraasta Baarlamaanka wuxuu helay 54 ka mid ah 60 kursi ee sharci dejinta.

Iyada oo natiijada Bukele ay si guud u muujisay ra’yi ururintu, dhaleecayntu waxay farta ku fiiqeen wax isdaba marin uu sameeyey. Wuxuu sameeyey mamnuucida dastuurka oo xadidaysay dib u doorashada iyo dhimista degmooyinka doorashada.

Madaxweynaha ayaa sidoo kale taageero la isku raacsan yahay ka helay in ka badan 300,000 oo reer Salvador ah oo ku nool dibadda, taas oo ay ugu wacan tahay sharci cusub oo oggolaanaya codadka elektaroonigga ah ee fog, oo meelo badan laga sameeyay Maraykanka.

Si kastaba ha ahaatee Bukele waxa uu hoos u dhigay heerka dilka ee El Salvador uu caanka ku ahaa, Bukele waxa sii socota caannimadiisa in kasta oo uu wajahayo dhaleeceyn ku aaddan tallaabooyinka kali-taliska ah sida xabsiyada dadka la la beegsado, faafreebka saxaafadda iyo caqabadaha nidaamka dastuuriga ah.

Inkasta oo guushiisa ay soo dhaweeyeen madax badan oo shisheeye hadna waxay door bidayaan xasiloonida iyo xuquuqul insaanka sidoo kale waxay ka digeen in dalku uu noqon karo waddan hal xisbi ka kooban.

Pakistan

Doorashada Pakistan ayaa waxaa hadheeyay warbixino sheegaya in musuq maasuq baahsan uu ka jiro doorashada, iyada oo lagu eedeeyay in ciidamada xoogga dalka ay faragelin ku sameeyeen iyaga oo u xaglinaya dhinaca ra’iisul wasaarihii hore ee Pakistan Nawaz Sharif oo ka tirsan xisbiga Pakistan Muslim League-N.

Inkasta oo ay jireen caqabado badan oo ay ka mid yihiin xadhiga Raysal wasaarihii hore Imran Khan iyo mamnuucida astaamihiisa, hadana xisbigiisa Pakistan Tehreek-e-Insaf (PTI) waxa uu muujiyay natiijooyin adag oo lama filaan ah, iyada oo musharrixiintiisu ay ku guulaysteen 93 ka mid ah 226 kuraas baarlamaan ah oo lagu tartamay.

Sababta oo ah waxaa lagu qasbay inay u tartamaan si madax-banaan, PTI ma sheegan karto mid ka mid ah 60-ka kursi ee saami ahaan loo qoondeeyay, taas oo siisay PLM-N aqlabiyad cidhiidhi ah oo ah 114.

Xisbiga Sharif ayaa soo dhisay dowlad wadaag ah oo uu la socdo xisbiga Bilawal Bhutto Zardari ee Pakistan People’s Party (PPP), oo horey u ahaa mas’uul ay iska soo horjeedaan. Si kastaba ha ahaatee, waxaa jirta cabsi laga qabo in baarlamaanka iyo xukuumadda oo sharciyaddoodu liidato ay keento xasillooni darro iyo in awooddii ciidan soo laabto.

Indonesia

Wasiirka difaaca Prabowo Subianto oo ka tirsan xisbiga Gerindra ayaa si fudud ugu guuleystey jagada madaxtinimo kadib markii uu taageeray hogaamiyaha caanka ah ee Joko Widodo, kaas oo wiilkiisa curad uu noqday musharaxiisa madaxweyne ku xigeen.

Jeneraalkii hore ee ciidamada ayaa helay in ka badan 96 milyan oo cod, waana codadkii ugu badnaa ee abid uu helo musharax kasta doorashada Indonesia, halka xisbiga Dimuqraadiga ee Indonesia (PDI-P) uu haysto aqlabiyad yar oo baarlamaanka ah.

Guusha Prabowo ayaa markii hore la kulantay caqabado dhanka sharciga ah oo kaga imaanayay dhinacyadii kasoo horjeeday, balse wax yar kadib waa la diiday. Iyada oo ay ku beegan tahay bisha Oktoobar oo ay bilaabanayso wakhtigiisa, madaxweynaha la doortay ayaa wajahaya dowlad kala qeybsan iyo sidoo kale su’aalo la iska weydiinayo xad-gudubyada ka dhanka ah xuquuqul insaanka oo uu sameeyey intii uu ku hoos shaqeynayey maamulka Suharto.

Iran

Doorashadii sharci-dejinta ee Iran ayaa ahayd tii ugu horreysay tan iyo 2022-kii ee Mahsa Amini oo ku dhintay xabsiga booliska iyo mudaaharaadyadii xigay ee looga soo horjeeday nidaamka Islaamiga ah.

Kaliya saddex meelood meel meel musharixiinta isdiiwaangeliyay ayaa waxaa ansixiyay Golaha Ilaalada dalka, halka hoggaamiyeyaasha qunyar socodka ah iyo kuwa isbedel doonka ah oo ay ku jiraan madaxweynayaashii hore ay ku baaqeen in ay qaadacaan doorashada.

Natiijadu waxay ahayd tiradii ugu badnayd ee codbixineed, 42% codbixiyeyaashii xaqa u lahaa, iyo baarlamaanka ay u badan yihiin muxaafidku.

Doorashooyinkii isbarbar socday ee Golaha Khubarada waxa si la mid ah u badnaa taliskii mayalka adag, oo uu ka mid ahaa madaxweynihii wakhtigaas Ebrahim Raisi, kaas oo u tartamayey in uu yahay musharraxa keliya ee gobolka Koonfurta Khorasan.

Geeridii dhawaan ku timid Raisi, oo si weyn loo saadaalinayay inuu bedeli doono Ayatollah Ali Khamenei oo ah hogaamiyaha ugu sareeya ee Iran, ayay u badan tahay in aanay wax ka bedeli doonin dhaqdhaqaaqa siyaasadeed ee Iran mudada gaaban, iyada oo la qorsheeyay in doorashada cusub ee madaxtinimo ay dhacdo 28-ka June.

Ruushka

Doorashada madaxtinimo ee Ruushka ayaa dhacday iyada oo aanay jirin wax caqabad ah oo la taaban karo oo uu kala kulmay madaxweyne Vladimir Putin, oo hadda galay markiisii ​​shanaad. Hogaamiyihii mucaaradka Libaraalka Alexey Navalny, oo xabsiga ku jiray tan iyo markii uu ku soo laabtay Ruushka 2021, ayaa ku dhintay xaalado shaki leh wax yar ka hor doorashada, halka musharrixiinta kale ee mucaaradka sida siyaasiga dagaalka ka soo horjeeda ee Boris Nadezhdin laga mamnuucay inuu tartamo.

Tani waxay ku kaliftay Putin inuu la tartamo kaliya musharaxiin uu ka mid yahay Nikolai Kharitonov oo ka tirsan xisbiga Shuuciga, kaas oo ka gaabsaday inuu dhaleeceeyo madaxweynaha oo kaliya ku kala duwanaa siyaasadda gudaha isaga oo taageeraya dagaalka Ukraine.

Guusha Putin uu ku helay 88% codadkii la dhiibtay looma aqoonsanin mid sharci ah inta badan dimuqraadiyadda reer galbeedka.

Doorashada ayaa ka dhacday guud ahaan dalka Ruushka iyo sidoo kale goobaha uu Ruushku gumeysto ee Ukraine, iyadoo weeraro lagu qaaday goobaha codbixinta iyo weeraro xudduudaha ah oo ay fuliyeen ciidamada huwanta ee Ukraine.

Kumanaan Ruush ah oo ku sugan gudaha iyo dibadda ayaa sidoo kale ka qayb qaatay fal loogu magac daray Duhurnimo oo ka dhan ah Putin, kaas oo uu taageeray Navalny ka hor inta aanu dhiman, isaga oo ugu baaqay taageerayaasha inay yimaadaan xarumaha codbixinta isku mar si ay u dhiibtaan cod mudaaharaad ah.

Mexico

Saynis yahankii hore ee magaalada Mexico Claudia Sheinbaum oo ka tirsan xisbiga garabka bidix ee Morena Party ayaa ku xaqiijisatay xilka madaxtinimada ku dhawaad ​​60% codadkii la dhiibtay, iyada oo ka guuleystay Xóchitl Gálvez oo la tartamayey muxaafid iyo musharaxa bidix dhexe Jorge Álvarez Máynez. Guul taariikhi ah, Sheinbaum waxay noqon doontaa madaxweynihii ugu horreeyay ee dumar ah iyo madaxwaynihii ugu horreeyay ee Yuhuudda ee waddanka u badan Catholic.

Iyada oo ah ku-xigeenka loo doortay madaxweynaha xilka ka degaya Andrés Manuel López Obrador, Sheinbaum waxaa la filayaa inuu sii wato siyaasaddiisa daryeelka bulshada, taas oo si guul leh hoos ugu dhigtay faqriga iyo sinnaan la’aanta. Si kastaba ha ahaatee, waxay wajaheysaa caqabado ku wajahan wax ka qabashada amniga sii xumaanaya ee Mexico iyo rabshadaha sii kordhaya ee cartelka, oo ay iftiimiyeen dilkii 20 musharax oo maxalli ah ka hor doorashada. Madaxtinimada Sheinbaum waxaa sidoo kale lagu tijaabin doonaa la socodka xidhiidhka Maraykanka ee arrimaha sida cnshuuraha, socdaalka, iyo ka ganacsiga daroogada.

Hindiya

In kasta oo uu weli yahay xisbiga ugu weyn baarlamaanka Hindiya, haddana xisbiga Bharatiya Janata ee raysalwasaare Narenda Modi ayaa dib u dhac lama filaan ah kala kulmay isaga oo lumiyey aqlabiyaddiisii kuraasta Baarlamaanka. 240 ayuu ka helay 543 kursi ee Baarlamaanka, BJP waa inay ku tiirsanaadaan xisbiyada yar yar ee Isbahaysiga Dimuqraadiga Qaranka (NDA) si ay u soo dhisaan dawlad.

Intii uu xilka hayay Modi, Hindiya waxa ay aragtay kobac dhaqaale iyo in ay kordhiso kalsoonida masraxa caalamiga ah, iyada oo dhinaca kale ay jirto cabudhinta saxafiyiinta, kor u kaca qaranimada Hinduuga oo uu kool kooliyo iyo hanjabaadaha Muslimiinta tirada yar. In kasta oo laga cabsi qabo in muddo kale oo BJP ah ay la micno noqon karto dib u dhac dimuqraadiyadeed ah oo dheeraad ah, hadna 232 kursi ee ay ku guulaysteen Isbahaysiga Horumarinta Qaranka ee Hindiya, oo uu hoggaamiyo Congresska Qaranka India, ayaa awood u siin doona inuu sii wado mucaaradad xooggan.

Xigasho:wargeyska dawan Bandhige@gmail.com