𝙎𝙝𝙖𝙦𝙤 𝙢𝙖 𝙝𝙚𝙡𝙞 𝙙𝙤𝙤𝙣𝙩𝙖𝙖 2030? W/Q: (Dr-Abdikarim D hassan)

𝙎𝙝𝙖𝙦𝙤 𝙢𝙖 𝙝𝙚𝙡𝙞 𝙙𝙤𝙤𝙣𝙩𝙖𝙖 2030?

“𝑯𝒂𝒅𝒅𝒊𝒊 𝒃𝒆𝒓𝒊 𝒍𝒂 𝒐𝒅𝒉𝒂𝒏 𝒋𝒊𝒓𝒂𝒚 𝑼𝒎𝒊𝒈𝒖 𝒘𝒂𝒂 𝒒𝒐𝒇𝒌𝒂 𝒂𝒂𝒏 𝒘𝒂𝒙𝒏𝒂 𝒂𝒌𝒉𝒊𝒚𝒊𝒏, 𝒘𝒂𝒙𝒏𝒂 𝒒𝒐𝒓𝒊𝒏; 𝒉𝒂𝒅𝒅𝒂 𝒘𝒂𝒙𝒂 𝒍𝒂 𝒚𝒊𝒅𝒉𝒂𝒂 𝑼𝒎𝒊𝒈𝒖 𝒘𝒂 𝒒𝒐𝒇𝒌𝒂 𝒂𝒂𝒏 𝒕𝒆𝒌𝒏𝒐𝒐𝒍𝒂𝒋𝒊𝒚𝒂𝒅𝒂, 𝒈𝒂𝒂𝒓 𝒂𝒉𝒂𝒂𝒏 𝒃𝒂𝒓𝒏𝒂𝒂𝒎𝒊𝒋𝒚𝒂𝒅𝒂 𝒔𝒐𝒇𝒕𝒘𝒂𝒓𝒆 𝒔𝒊 𝒋𝒐𝒐𝒈𝒕𝒐 𝒂𝒉 𝒖𝒍𝒂 𝒔𝒐𝒄𝒐𝒏!!

Caalamka oo dhan waxa aad loo saadaaliya waxa iska dedeli doona suuqa shaqada, noocyada shaqooyinka kordhi doona, kuwa yaraan doona, iyo kuwa booskoodii Artificial intelligence ku buuxin doono,lagana maarmi doono. Waxa kale oo la qiimeeyaa sidee da’yartu shaqo ugu heli doonaan waxbarashada Jaamacadaha ee sanadaha badan lagu bixiyo. Maxaa la gudboon dowladaha si faca soo koraya loogu diyaariyo suuqa shaqada iyo wax soosaarta tartanka culus ka jiro.

Ugu horeyn, waxaad ogaataa aduunku maanta waa qol keli ah; sidii beryo loo kala qoqobnaa lama aha hadeer; dermo keli ah ayaa lagu wada fadhiyaa. Suuqa shaqaduna waxa uu noqday mid keli ah oo isa saameeya. Shaqo la’aanta Maraykan ka dhacdaa waxay saamayn toosa ku yeelan kartaa Africa; halka xirfadda iyo kartidda da’yarta Africa oo korodhaa ay saamayn toosa ku yeelan karto suuqa shaqada ee Maraykan iyo Yurub iyo dhaqaalaha qoyska reer galbeed. Sidaa darteed, iyadoo tartanku adag yahay, ayaa hadana la kala hor bilaabay; bulshooyin ayaa orod fagax ah ku jira, halka qaar kale talaabada diinka ku socdaan.

𝐖𝐨𝐫𝐥𝐝 𝐄𝐜𝐨𝐧𝐨𝐦𝐢𝐜 𝐅𝐨𝐫𝐮𝐦 ayaa ka mid ah ururada sida joogtada ah u saadaaliya suuqa shaqada ee caalamka (Global employment Market) isla markaana sanadkasta ka diyaariya warbixiyo hay’adaha dhaqaalaha, waxbarashada iyo dowlaadaha muxtarimka ahi ka talo qaataan. War bixintii ay sanadkan 2023 soo saareen waxay sheegtay in suuqa shaqada ee Wadamada horumaray soo kabteen, halka wadamada dunida sadedaad iyo kuwa dhaqaalahoodu dhexdhexaadka yahay aanay wali kasoo kaban aafadii Covid-19. Qiimaha dhabta ah ee mushaharooyinka ayaa hoos u dhacay sababo ay ka mid yihiin qiimaha nolol maalmeedka oo aad u kordhay, dagaalo abuuray xaalado hubanti la’aan ah iyo daymihii iyo kaalmooyinkii dowladahan lasii jiray oo yaraaday.

Warbixinta World Economic Forum waxay xog ka ururisay 803 shirkadood, oo wadar ahaan shaqaalaysiiya 11.3 milyan qof, 27 urur-dhaqaale iyo 45 dhaqaale goboleed oo metela dhamaan dhaqaale goboleedyada aduunka. Waxyaabaha warbixintu diirada saartay waxa ka mid ah saamaynta tiknolajiyadu ku yeelan doonto suuqa shaqada iyo xirfadaha looga baahnaandoono shaqaalaha cusub ee suuqa soo gelaya, wax soo saaradda koraya iyo kuwa sii libdhaya ee tiknoolajiyadu meesha ka saari doonto iyo, ugu danabyn, isbedelada waa wayn ee suuqa shaqada caalamka ku socda.

Shaqooyinka shanta sano ee soo socda kori doona balse xirfadda lagu heli doonaa sii adkaan doonto waxa ka mid ah caafimaadka, adeega dalxiiska (hospitality industry), warshadaynta la xidhiidha batroolka iyo gaasta, iyo warshadaha culus. Waxa iyaguna aad u koraya shaqooyinka la xidhiidha waxa layidhaa “artifcial intelligece”, ilaalinta iyo gorfaynta xogta (cyber security and data analysis) iyo tamarka iscusboonaysiisa (technology of renewable energy). Kuwaas waxa ku sii xiga oo inkastoo koritaankoodu uu hooseeyo hadana wali loo baahan yahay shaqooyinka waxbarashada, beeraha iyo iib-geynta internetka, balse waxa aad u kordhi doona una adkaan doona xirfadaha kala duwan ee looga baahan yahay macalinka si uu usoo saaro shaqaale wax soo saarkoodu sarreeyo oo la jaan qaada dunida 2030ka.

Sida warbixinta WEF ee soo baxday sanadkii 2022, waxay tilmaantay, 34% shaqooyinka warshadaha waxa qabtay mishiino ku shaqeeya artificial intelligence kuwaas oo la filayo in sanadka 2027 ay gaadhaan 43 %. Taasi macnaheedu waxa weeye shaqooyin badan oo wakhtigan dad qabtaan, mishiinada ayaa la wareegi doona, dadkiina shaqo la’aan ayaa ku dhici doonta. Fursadda keli ah ee u furan waa in ay dib u tababartaan oo xirfad cusub oo shuuqa shaqada la jaan qaadaysa kasbadaan. Bangiga aduunka ayaa isna waxa uu eegay xirfadaha shaqaalaha wadamada dhaqaalahoodu korayo. Waxa uu tilmaayaa in 60% shaqaalaha hoose aanay lahayn xirfadii ay ku heli lahaayeen shaqo mushaharkeedu noloshooda ka fayn karo; 42% in ay ku shaqeeyaan xirfado laga baxay oo aan sii jiri karin; 37% hogaamiyeyaasha shirkadaha waawayn ee wadamada soo koroyaa malaha xirfad hogaamineed oo ay dhaqaalaha bulshada ku horu mariyaan.

Shaqo abuurka ka soo baxaya dhaqaalaha cagaaran (the green economy) oo ah dhamaan farsamooyinka lagaga hortagayo saamaynta taban ee isbedelka cimilada ayaa isna aad u kordhi doona. Dhaqaalaha cagaaran waxa uu kordhi doonaa 54%, halka dhaqaalaha meel ay kasoo gasho AI uu kordhi doono 48%. Waxa hubaan ah in dowladaha aan da’yartooda u diyaarin isbedelka dhaqaale ee socdaa ay ka qadi doonaan koboca dhaqaalaha, ayna soo food saari doonto deganaansho la’aan bulsho iyo kacdoono.

Xirfadihii soo jireenka ahaa ayaa iyaguna culays la kulmi doona. Beero-falatada iyo xoolo-dhaqatada ayaa iyagunu caydhoobi doona hadii aanay horumarin degdeg ah oo gun iyo baar ah ku samayn xirfadooda. Xaalufka deegaanka iyo aafooyinka dabiiciga ee ka dhashay isbedelka cimiladu ogolaan maayaan in sidii hido raaca ahayd ee xoolaha loo dhaqan jiray lagu sii noolaado; baahida cunto ee bulsho kastaa way ka badan doontaa wax soo saarka beeraha yaambada iyo qindiga qofka keli ahi ku tabco. Haddii aan aqoonta casriga ah ee beeraha la soo waaridin, beerolaydana lagu tabo barin nidaamka casriga ah, cunto ayaar joogto ah ayaa bulshada ku habsan doonta, sidaa waxa sheegtay warbixinta hay’ada beeraha ee FAO. Hab nololeedkii bidaaíga ahaa wuu dhamaaday, bulshadii ka kori waydana, waxa hurran macaluul iyo baro bax.

𝙎𝙞𝙙𝙚𝙚 𝙡𝙖 𝙞𝙨𝙪𝙜𝙪 𝙙𝙞𝙮𝙖𝙖𝙧𝙞𝙮𝙖𝙖 𝙨𝙝𝙖𝙦𝙤𝙤𝙮𝙞𝙣𝙠𝙖 𝙢𝙪𝙨𝙩𝙖𝙦𝙗𝙖𝙡𝙠𝙖-
Antonio Gutteres, xog hayaha guud ee Qaramada Midoobay, ayaa isagoo ka hadlaya shirkii horuminta waxbarashad Afrika ee Transforming Education Summit, 2022 waxa uu yidhi
“𝑶𝒖𝒕𝒅𝒂𝒕𝒆 𝒄𝒖𝒓𝒓𝒊𝒄𝒖𝒍𝒂, 𝒐𝒖𝒕𝒅𝒂𝒕𝒆𝒅 𝒕𝒓𝒂𝒊𝒏𝒊𝒏𝒈, 𝒂𝒏𝒅 𝒐𝒖𝒕𝒅𝒂𝒕𝒆𝒅 𝒕𝒆𝒂𝒄𝒉𝒊𝒏𝒈 𝒎𝒆𝒕𝒉𝒐𝒅𝒔, 𝒍𝒆𝒂𝒗𝒆 𝒔𝒕𝒖𝒅𝒆𝒏𝒕𝒔 𝒘𝒊𝒕𝒉𝒐𝒖𝒕 𝒕𝒉𝒆 𝒔𝒌𝒊𝒍𝒍𝒔 𝒕𝒐 𝒏𝒂𝒗𝒊𝒈𝒂𝒕𝒆 𝒕𝒐𝒅𝒂𝒚’𝒔 𝒇𝒂𝒔𝒕-𝒄𝒉𝒂𝒏𝒈𝒊𝒏𝒈 𝒘𝒐𝒓𝒍𝒅”
Manhaj gaboobay, tababarka macalinka oo gaboobay, nimaadka wax baridda oo gaboobay, ayaa ardayda ka dhigay kuwo aan lahayn xirfadihii ay ku dhex mushaaxi lahaayeen caalamkan degdegga isu bedelaya” 𝘸𝘢𝘥𝘢𝘯 𝘬𝘢𝘴𝘵𝘢 𝘰𝘰 𝘢𝘢𝘯 𝘥𝘪𝘣 𝘶 𝘩𝘢𝘣𝘢𝘺𝘯 𝘨𝘶𝘯 𝘪𝘺𝘰 𝘣𝘢𝘢𝘳 𝘢𝘩 𝘬𝘶 𝘴𝘢𝘮𝘢𝘺𝘯 𝘣𝘢𝘳𝘢𝘴𝘩𝘢𝘥𝘶 𝘸𝘢𝘹𝘢 𝘶𝘶 𝘩𝘢𝘭𝘪𝘴 𝘶𝘨𝘶 𝘫𝘪𝘳𝘢𝘢 𝘪𝘯 𝘭𝘢𝘨𝘢 𝘵𝘢𝘨𝘰 𝘰𝘰 𝘶𝘶 𝘬𝘦𝘭𝘪𝘨𝘪𝘪 𝘴𝘪𝘭𝘤𝘰, ayuu raaciyay. Nasiib daro, sanad kasta waxaynu soo saaraa arday kumanaan ah oo aan lahayn xataa xirfadaha aasaasiga ah ee shaqo raadinta, isla markaana aan kasban karti muuqata oo ay wax soo saarka dalka kaga qayb qaataan. Waa aafo qaran oo u baahan in badbaadin degdeg ah laga sameeyo.

Sida ay sheegayso war bixin UNICEF iyo UN tu sanadkii 2022 soo wada saareen, wadamada Saxaraha ka hooseeya, oo aynu inaguna kuwa ugu liita kujirno, 87% caruurtu waxay ku jiraan wax barasho tayadeedu liidato, mana awoodaan in ay qoraal kooban oo curis ah sameeyaan ama furfuraan masalo xisaabeed la da’ah marka ay shan iyo toban jir sadaan: waa da’da caruur badan oo Afrikaan ah ay wax barashada kaga tagaane! Sanadka 2030 waxa loo baahan doonaa 1.7 milyan macalin si loo gaadho Universal primary and secondary education.

Da’yarta u dhexaysa 15-24 sano ee tababar xirfadeed ku jirtaa waa 3% kali ah. Bal inagana suurayso. Mushkilada ina haysataa waxay leedahay saddex xaglood- da’yarta waxbarasho ku jirta oo aad u yar, waxbarashad ay ku jiraan oo aad u liidata, iyo suuqa shaqada oo aad uga koraya xirfada ay sanadaha badan ku qarash gareeyaan.

𝙓𝙖𝙡𝙠𝙪 𝙬𝙖𝙖 𝙢𝙖𝙭𝙖𝙮?

𝙎𝙞 𝙙𝙖’𝙮𝙖𝙧𝙩𝙚𝙚𝙣𝙖 𝙖𝙮𝙣𝙪 𝙪𝙜𝙪 𝙙𝙞𝙮𝙖𝙖𝙧𝙞𝙣𝙤 𝙨𝙝𝙖𝙦𝙤𝙤𝙮𝙞𝙣𝙠𝙖 𝙢𝙪𝙨𝙩𝙖𝙦𝙗𝙖𝙡𝙠𝙖 𝙬𝙖𝙖 𝙞𝙣 𝙨𝙖𝙙𝙙𝙚𝙭 𝙖𝙬𝙤𝙤𝙙𝙖 𝙡𝙖 𝙞𝙨𝙪𝙜𝙪 𝙜𝙚𝙚𝙮𝙖𝙖: 𝙈𝙖𝙘𝙖𝙡𝙞𝙣𝙩𝙖, 𝙈𝙖𝙣𝙝𝙖𝙟𝙠𝙖, 𝙞𝙮𝙤 𝙈𝙖𝙖𝙢𝙪𝙡𝙠𝙖. Ogow sida ay u kala horeeyaan ayay u kala halbowlaysan yihiin. Haddiiba taagi yaraato oo mid uun ku tuntuunsada la yidhaa Macalinka weeye. Manhajka sanad kasta lama bedeli karo, xawaaraha ay ku socoto koritaanka aqoonta iyo xirfaduhuna waxay u baahan yihiin macalin aqoon sare iyo xirfad sare leh oo hadba horumarka xirfadeed ee soo kordha ardaydiisa u gudbin kara iyadoo manhajka la bedelin.Maalgelinta waxbarashada waa in mudnaanta koowaad la siiyo, waxa soo raaca caafimaadka da’yarta.

Ugu danbayn, waxa xaqiiqo ah in aynaan tartanka loogu jiro shaqooyinka mustaqbalka aynaan wali bilaabin; iska dhaafe, maynaan hawaysanba. Haddii aynaan baraaruginna, waxa hubaal ah in tuugsi iyo bahdil umadeed aynu ku hagaasi doono.

Qore : Dr-Abdikarim D hassan

Bandhige@gmail.com