Dabbcan dhakhtarnimadu waa shaqo middeynaysa hawlo baddan oo sifooyin waddaaga taas oo qofku qabto kuna beddesho manfac lacageed, sidoo kalana ka kooban mas’uuliyaddo, doorar iyo fullin hawleedyo taaso oo lagu qeexi karo in ay tahay mid cad, gaar ah, laga gun-gaadho, la tirin karo, la cabiri karo sidoo kalena labar-bardhigi karo kuwa kale.
Haddaba inagoo ka duulayna micnaha shaqo, sidoo kalena sharaxaynaha fariimaha dhanka wanaagsan iyo dhanka xunba leh ee qofka Muslimka ahi u gudbinaayo bulshada uu ka dhex-shaqaynaayo muuqaal ahaan iyo mid ficileed ee la arki karo.
Inagoo ka imanayna shaqadu waxay tahay waxaan isdultaagi doonaa akhlaaqda, hab-dhaqanka fiican, mas’uuliyaadka iyo fariinta uu sido Dhakhtarka Muslimka ah kana jawaab celinaysa baahida iyo gargaarka uu u bahaan yahay qofka Muslimka ah ee buka.
Waxqabadka ugu horeeya ee dhakhtarka Muslimka ahi kaga jawaabo baahida iyo gar-gaarka dhakhsaha ah ee uu ka rajeynayaa qofka bukaa waa ducadda Nabigeena suubanaa (NNKH) ugu ducayn jiray markuu soo booqda qofka buka oo u dhacaysa sidan:
“Allahii abuurow dhammaan kown-ka oodhan, dhibta ka dulqaad, bogsii aduunba bogsiinkaree, majirto cid bixisa caafimaad addiga mooyee.”
Haddaba waxaynu maqaalkan kusoo qaaddan doona anshaxa iyo akhlaaqiyaadka shaqo ee dhakhtarka muslimka ah looga baahan yahay inagoo isdultaagayna kalmadahan hoose
- Akhlaaq: waa midayn iyo isugeyn koobsanaysa afkaar, halbeegyo iyo go’aan ka dhalanaysa dabeecada shakhsiga iyo ta bulsheedba ee keensanaysa in la kala garan karo maxaa xalaala amaba xaaraana, sax ah amaba khalad ah.
- Akhlaaqda dabeecada wanaagsan: Waa dabeecada amaba doorasho sax ah ee koobsanaysa mabda’yada akhlaaqda wanaagsan
- Akhlaaqda shaqeed: Waa afkaar koobsanaysa iskudarka waxyaabaha qofku aaminsanyahay haday noqoto go’aamo, afkaar iyo halbeegyo ee kadhalanaysa dabeecada qofka shaqaalaha ah kuna wajahan go’aan qaadasho iyo kala garashada waxa xalaasha ah iyo wixii xaaraan ah, saxa ah amaba qaldan
Haddaba markaynu ka nimaadno eray bixinaha kor ku xusan waxaynu iswaydiin doonaa maxay tahay aadaabta ku haboon kuna tusinaysa sifooyinka dhakhtarka Muslimka ah:
- Dhaktarka Muslimka ahi in uu shaqada uu qabanaayo ugu horeyn layimaado niyad iyo in uu illaahay kaga doono ajar iyo danbi dhaaf kana rajeeyo illaahay agtiisa ajar weyn.
- Dhakhtarka
- Muslimka ahi in uu layimaado ilaalin, dhawritaan iyo in uu shaqada uu u hayo qofka buka uu ugu qabto sida ugu wanaagsan Rasuulkeenii Muxamedna (NNKH)uu inoo sheegay “Illaahay wuxuu ugu jecel yahay qof iddinka mid ahi haddii uu qabto shaqo uu wanaajiyo una qabto sida ugu wanaagsan”.
- In shaqada uu hayo uguto sida ay shaqadu doonayso ee aanu ka leexleexan
- In dhakhtarka muslimka ahi layimaado intuu gudanaayo shaqada qalbi wanaag marwalbana xusuusnaado in Allaah daalacanayo dhammaan hawlaha iyo shaqooyinka uu qabanayo hadday noqoto wax wanaagsan iyo wax khaldanba.
- In dhakhtarka muslimka ahi uu kudadaalo waxbarashada lyo horumarinteeda.
- Dhakhtarka wanaagsani wuxuu leeyahay sifooyin gaar ah oo aykamid yihiin :- qof aan kibirbadneyn, run sheegis baddan, unaxariisasho qofka buka, cadaalad baddan, caawiya dadka, dadka lajecel wanaaga, xishood baddan, dulqaad, si wanaagsana uga soobaxo shaqada, ilaalinta waqtida iyo in uu wanaajiyo muuqaalkiisa.
- In uu ixtiraamo ilaaliyana xuquuqda qofka buka
- In uu dhaktarku fahmo masaa’iisha Diiniga ah ee laxidhiidha hawlaha caafimaadka ee takhasuskiisa.
- In uu qofkasta siiyo xaqa uu kuleeyahay hadday noqoto qofka buka iyo qofkasta oo kadhinac shaqaynaya.
Ugu danbeyntii in uu fahmo muhiimada ay leedahay joogteynta hab-dhaqanka wanaagsan ee ay u baahan tahay shaqadu Cabdilaahi ibnu Cumar ayaa kasoo wariyey Nebiga (NNKH):
“Dadka waxaan ugu jeclahay qofka dadka anfaca ee waxtara, shaqo laqabta waxaanan kasii jeclahay qofka qof muslim ah farxad galiya, kadulqaada dhibaato saran, dayn kabixiyo, gaajo kareeba, ama raaco lanasoo dhameeyo shaqo wuxuuna kadhigan yahay qof kutukaday bil dhamaystiran masaajidka barakeysan ee madiina.”
Caasha ayaa iyana kasoo warisay Nebiga naxariis iyo nabadgalyo korkiisa ahaatee inuu yidhi :
“U dhibirsanaan in shaqada lagu daraa way qurxisaa haddii laga tagana way foolxumeysaa.”
Muhiimada ay leedahay in shaqo kasto lala yimaado daacad waxaa lagu helaa ajarweyn oo Allaah laga helaayo, daacad la’aanteed shaqodaasi masuurtoobayso waana lagu celiyaa qofka shaqada sameeyey, ajarna kama helaayo illaahay agtiisa, in allaah loogaaryeelo shaqo kastoo laqabanaayo ugaar yeeliduna waxay shardi utahay in allaah aqbalo shaqo kastoo laqabanaayo, ugu horeyn waa in dhaktarku u niyeeya qofka buka in allaah caafiyo, una fududeeyo hawsha qofka buka, faraxtigeliyana qofka buka sida uu Allaah inoogu sheegay Qur’aankiisa kariimka ah:
“Qofka; qof muslim ah nooleeya ama waxtara wuxuu kadhigan yahay sidii uu wax uu utaray dhammaan ummadda oodhan.”
Sidaa awgeed dhamaystirka shaqada ee qofku hayaa waa cibaado kamid ah cibaadooyinka lagucaabudo looguna dhawaado Allaah (SWT) iyo in sidhaba looga amar qaato dhammaan ficilkasta oo laqabanaayo.
W/Q: Cabdicasiis Haaruun Maxamed (Haaruun Al-rashiid); Tell: +252 63 4471605 (E-mail: harun3099@gmail.com)