Dekeddaha Waddamadda Africa halkay kaga jirtaa Marsadeena Berberi?
Waxa jira dekedo badan oo affrica ah gaar ahaan east africa oo u tartamaya sidii ay ugu adeegi lahaayeen waddamada aan dekedaha lahayn ee Africa ka mida tusaale ahaan waxaa dawladda China u bedelaysaa dekedii caanka ahayd ee jabouti ee looyaqaan u bedelaysaa mid ka casriysan tii hore dhulka ay ku fadhidaa waa 6.9km2 oo la tartanta kuwa ku yaala east affrica iyo aduunkaba dekedan ayaa lagu qiyaasaa inay kamid tahay dekedaha ugu mashquulka badan aduun waynaha waayo waxaa ku kulma oo ay isku xidhaa maraakiibta bariga fog (far east ), Europe, north affirca iyo kuwa geeska affirca.
Dekedan ayaa bedkeeda lagy sheegay 6.9 km square oo u dhiganta 690 hectares wuxuuna china iminka bilaabayaa 1200 m squre oo dherera iyo 16 depth water oo hoos biyaha loo dhaadhicinayo waxayna. Waxayna doonaysaa inay suuqa kula tartanto dekedaha waaweyn ee KENYA IYO TANZANIA ee loogu talo galay in loogu adeego wadmadda landlocked countries in east Africa ee ay ka midyihiin soud suddan, yugandha, Burundi, Rwanda, Ethiopia , jamuuriyada congo iyo Sibawe oo ah meelo u muhiima inay helaan dekedo ay isticmaalaan oo waxna ka dhoofsadaan waxna kala soo degaan.
Haddaba mar madaxwaynaha Jabouti oo jooga magaaladda Addisababa ee caasimadda dalka Ethiopia ayaa routers waraysi ay la yeelatay ku waydiisay ayuu sheegay inay ku jiraan waddamada affirca ku ugu faqiirsan lakin jabouti ay doonayso inay ku soo gasho dekedeeda oo ku taala meel strategy oo ay lagu qiyaasay in halkay rabaan lagu gaadhsiin karo laccag dhan $ 12.4 billion, waxa kale oo la waydiiey heshiiska China ku dhisayo dekeda iyo Saldhiga dhica badda (NAVAL BASE) ee uu Jabouti ka samaysanyo iyadoo hore uu USA iyo France hoy u ahyd. Wuxuu ku jawaabay waanu iskaashanynaa oo isnaq danihiisa ayuu ku ilaashanyaa.
Haddaba Somaliland waa waddan aduunyadda ku cusub iyo qaran aan aqoonsi aduunyadda wali ka helin lkn sugaya oo u baahan inuu dhiso kaabyaashiisa dhaqaale ee wadanka ku simi kara inuu helo aqoonsi caalmiya ma lehin wadamo waaweyn oo dedajiya ama dabada ka riixa in goor hore la aqoonsado Somaliland haddana waxaynu inbadan kaalmo shisheeye oo Somaliland intabada way isku filanthay inkastoo aanay joogin halkii loo baahnaa haddana markaad eegto wadamead aqoonsiga haysta ee la jaarkaa way isku filanthay ayaa la odhankaraa waxaa ku nool dad ganacsiga ku fiican. Haddaba in Somaliland ay ka maaranto wadamo iyo dalkii hore ay uga midka ahayd waxaa sababay DEKEDA way nee berbera oo ah meesha 80% uu ka soo baxo dhaqaalaha Somaliland.
Markaa sidaynu hore u soo sheegnay DEKEDAHA affrika way tartamayaan ee marsadeenii iyana ma ku jirtaa tartanka dekedaha east afrika ka dhexeeya oo ma u baahanthay maalgalin dabadeed oo caalamiya hadii jawaabtu noqonayso haa side loo maalgalinyaa ayaa iyana su`aal noqonyasa.
Hadaynu ka jawaabno side loo maal galinyaa waxaynu tusaale u soo qaadnaynaa sidii loo maalgaliyey dekeda wayn eek u taal darasalam ee loo yaqaan bagamoyo ee Tanzania inkastoo ay wali socoto mashruucaasi oo ay iska kaashanyaan waddamada cumaan iyo china iyo Tanzania laftarkeeda. Dekedu waxay waxaa ay ku fadhidaa dhul dhan 800 hectares iyo 770 hectares oo industrial zone ah si dhulkaas looga kiciyo dadkii deganaa iyo kuwii ku ganacsanyey iyo kuwii markii hore ka shaqaysanaayey waxay dawladu samaysay in cid walba ay xaq u celisay iyadoo ka duulaysa in horumarku aanu dad naafaynin.
Siddaa daraadeed marka laga hadlaayo maalgalinta dekedda berbera waa arin muhiim u ah dhamaan bulsho waynta Somaliland gaar ahaana umadda gobalka saaxil oo dhan sidoo kale waxay dani ugu jirtaa aqoonsi raadinta iyo in Somaliland saaxiibo aduunyada ku yeelato si taas layskula fahmo waxaa loo baahanyahay in shacabka iyo dawladii aay waxkasta ka wadda socdaan oo aan lakala dheerayn waayo marka ardaydu Fasalka fadhiyaan waxabay kala fahmi ogyihiin markaa waa in macalinka isku wadaa ka markiiba wax fahma iyo kaan hore wax u fahmin dawladuna waa sidaas oo shicibkeeda waa in aanay ka dheerayn haddii dawladu wadtashi iyo isku tanaasulku xageeda ka imin hawluhu way cakirmayaan waayo dadkeenu uma bisla dawladnimad oo wali halkii lixdankiibaynu joognaa.
Sanadii 2013 kii ayaa shirkad france ku dhawaaqday in ay marsadda Berbera maal gashi casriya ku samaynyso taas oo ah lacag dhan $677 million lkn lagama warhayo meel ay ku danbaysay oo dawladu umay soo bandhigin wax dhacay si shicibku u ogaadaan lkn waxaa soo baxayey in xukuumadu tidhi waanu heshiin waynay. Si kastaba ha ahaatee waxaynu u bahanahay in la qorsheeyo sidii lloga gudbi lahaa caqabadaha taagan oo xalkoodu muuqan lahaa marka heshiiska la helo ee loo gudbiyo PARLIAMENT KA oo iyana si taxadira ugu fikira heshiiska SIDOO KALE MARKAAD EEGTO HESHIISYADA NOOCAN OO KALE AH EE LA GALO WAXAA LA KIRAYSTAA DAD KHUBURO AH OO LABADA DHINAC KA MADAXBANAAN OO SI dhexdhaxaada wax u qiimeeya.
Gabgabaddii
Sababaha heshiisku ku taabo gali karo:
- Heshiiska laga ilaaliyo oo uu ka baddax banaanaado Dano shikhsiyadeed
- In si hufan oo qurux baddan dadka loogu soo bandhigo oo lagu wadda qanco oo lana mariyo haaydaha dawligaa ee dastuurku dhigay.
- In lagu xisaabtamo shaqaalaha dekedda oo dhan aan loo kala saarin in qaybna laga tago qaybna aan la qaadan lkn haddii qaar laga tegayo loo sameeyaa xaq iyo waxay ku noolaadaan oo aanu horumarku galaafan dad noloshooda.
Sababaha dumin kara heshiiskan:
Waxaa jira dhawr qodob oo uu heshiiskani u dumi karo
- Haddii ay soo gasho dano gaara oo ummadda wadda qancin waayo waxaa dhacaya iska hor imaad taasina waxay sababaysaa in Shirkadda wax maalgashanaysaa ay aragto is qabsi hor leh oo ay ka noqoto heshiiskaba.
- In Shaqaalihii dekedda aan toos loola wadda wareegin ama aan xaq iyo waxay ku shaqaystaan aan lasiin iyana waxaa dhacaya iska hor imaad sababi kara inuu heshiisku dumo.
Waxaan kusoo ururinaynaa waxaa Somaliland wali ka dhiman inay samasato qorshe oo marka hawl loo baahanyahay in la dajiyo qorshe cad tusaale markii la raadinaayey cid maalgashata DEKEDA waxay ahayd in horta la qiimeeyo dekeda dhaqaalaha ay u baahauntahay kadibna cidii soo codsataa lagu kala saaro shuruudihii la dhigay waxaan filayaa in aanu jirin shuruudo ah waayo waynu maqli lahayn ama arki lahayn bimatalan marka qandaraas la bixinaayo waxaa ladiyaariyaa wax loo yaqaan TERM OF REFERENCE (TOR).
Alle ha sahlo amuuraha……………………………………
Wabilaahi Tawafiiq
Ahmed Suleiman Omar (Ahmed guuto)
Email: ahmedhaamud@gmail.com
Facebook: Ahmed guuto