27 Noofambar 1895, Alfred Nobel wuxuu saxeexay dardaarankiisii iyo axdigiisii ugu dambeeyay, isaga oo siiya qaybta ugu badan ee hantidiisa abaalmarinno taxane ah, oo ah abaalmarinta Nobel. Sida lagu sharaxay Nobel’s will will one part is loo hibeeyay “qofka soo saaray cilmiga suugaanta waa shaqada ugu fiican ee jihada saxda ah”.
Baro waxbadan oo kusaabsan abaalmarinta Nobel ee suugaanta laga bilaabo 1901 ilaa 2019.
Tirada Abaalmarinta Nobel qaybta Suugaanta ee la bixiyey
116 qof ayaa la guddoonsiiyay abaalmarinta Nobel ee Suugaanta 1901-2019.
Qofna laguma abaalmarin abaalmarinta Nobel ee Suugaanta in kabadan hal jeer.
112 jeer ayaa Abaalmarinta Nobel ee Suugaanta la bixiyey sanadihii u dhexeeyay 1901-2019. Lama bixin abaalmarintan toddobo jeer: Sanadkii 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942, iyo 1943.
Maxaa loo bixin waayey Abaalmarintan Suugaanta sanadahaas? Xeerarka Nobel Foundation wuxuu leeyahay: “Haddii mid ka mid ah shaqooyinka la tixgelinayo aan lagu helin ahmiyada uu ku xusan yahay sadarka ugu horreeya, abaalmarinta abaalmarinta waa in loo hayaa ilaa sanadka soo socda. Haddii, xitaa markaa, abaalmarinta aan la bixin karin, qadarka waxaa lagu dari doonaa maaliyaddii xaddidday ee Mu’asasada. “Intii lagu jiray Dagaalkii Koowaad iyo II, abaalmarinno aad u yar ayaa la bixiyay.
Abaal marinta Nobel ee Suugaanta waxaa wadaagayay laba qof afar jeer oo keliya.
Wadaagista abaalmarinta Nobelka suugaanta waxa la wadaagay tiroba afar jeer, sidoo kale wadaagitaankani waa mid dhif iyo iyo naadir ku ah guud ahaan abaalmarinaha kala duwan ee nobelka. Waxa caan ku ah qeybta suugaanta wadaagitaanka abaalmarinta Nobel.
Waxana wadaagey qaybahan hoos ku xusan
1: 1904 – Frédéric Mistral, José Echegaray
2: 1917 – Karl Gjellerup, Henrik Pontoppidan
3: 1966 – Shmuel Agnon, Nelly Sachs
4: 1974 – Eyvind Johnson, Harry Martinson
Qofka ugu da’da yar ee gudooma abaalmarintan nobel qaybta Suugaanta.
Illaa iyo hada, abaalmarinta Suugaanta qofka ugu da’da yari waa Rudyard Kipling, oo qoray buuga loo yaqaan The Jungle Book, kaasoo 41 sano jir ahaa markii la guddoonsiiyay abaalmarinta suugaanta sanadkii 1907.
Qofka ugu da’da wayn ee gudooma abaalmarintan nobel qaybta Suugaanta
Gabadha ugu da ‘weyn Nobel Laureate ee suugaanta ilaa maanta waa Doris Lessing, oo jirtay 88 sano jir iyadoo la gudoonsiiyey abaalmarinta 2007.
Haweenka ku guulaystay abaalmarinta Nobelka qaybta suugaanta
15 haween ah ayaa la guddoonsiiyay abaalmarinta Nobel ee Suugaanta. Qoraa Swedish ah Selma Lagerlöf (1858-1940) waxay ahayd haweeneydii ugu horreysay ee la abaalmariyo sanadkii 1909.
Waana kuwan haweenka helay abaalmarintan qaybta suugaanta;
1: 1909 – Selma Lagerlöf
2: 1926 – Grazia Deledda
3: 1928 – Sigrid Undset
4: 1938 – Pearl Buck
5: 1945 – Gabriela Mistral
6: 1966 – Nelly Sachs
7: 1991 – Nadine Gordimer
8: 1993 – Toni Morrison
9: 1996 – Wislawa Szymborska
10: 2004 – Elfriede Jelinek
11: 2007 – Doris Lessing
12: 2009 – Herta Müller
13: 2013 – Alice Munro
14:2015 – Svetlana Alexievich
15: 2018 – Olga Tokarczuk
Laba Qof ayaa Diiday Abaalmarinta Nobel ee Suugaanta
1: Boris Pasternak, abaalmarinta Nobel ee Suugaanta ee 1958, “Markii hore la aqbalay, markii dambena ay sababtay masuuliyiinta dalkiisa (Midowga Soofiyeeti) inay u diidaan abaalmarinta”.
2: Jean Paul Sartre, abaalmarinta Nobel Prize ee suugaanta, ayaa diiday abaalmarinta maxaa yeelay wuxuu si joogto ah u diiday dhamaan maamuuskii rasmiga ahaa.
Gudoonsiinta Abaalmarinta nobelka qaybta suugta xubno ka tirsan Akaadeemiyada Iswidhishka
Hal dhibaato gaar ah ayaa soo food saartay xiligii magacaabista iyo xulashada ee abaalmarinta Nobel qaybta Suugaanta taasoo ah sidii loola macaamili lahaa musharixiinta xubinta ka ah Akademiyada Iswidhishka, hey’adda abaalmarinta Nobel Prize oo mas’uul ka ah soo xulista abaalmarinta Nobel Laureates ee Suugaanta. Dhammaan lixda xubnood ee hoose ee helay abaalmarinta Nobel ee Iswidishka ah ee suugaanta waxay xubin ka ahaayeen Akaadeemiyadda Iswidhan. Ku dhawaad kiis kasta waxay umuuqataa inay ka gaabsadeen magacaabis isla markaana jadwal joogto ah loo sameeyay, haddaan lagu darin qiimeynta labada khabiir ama guddiga Nobel ee Suugaanta.
1: Selma Lagerlöf waxay xubin ka noqotay Akaademiyada iswiidhishka sanadkii 1914 ka dib markii la gudoonsiiyey abaalmarinta Nobel ee 1979.
2: Verner von Heidenstam (sanadkii 1916 suugaanta Nobel Prize), wuxuu xubin ka ahaa Akaademiyada iswiidhishka 1912-1940.
3: Erik Axel Karlfeldt (Sanadkii 1931dii abaalmarinta Nobel ee Suugaanta), wuxuu xubin ka ahaa Akaademiyada Iswidhishka 1904-1931. Karlfeldt waxaa lasiiyay posthumily.
4: Pär Lagerkvist (1951-kii abaalmarinta Nobel ee Suugaanta), wuxuu xubin ka ahaa Akaademiyada Iswidhishka 1940-1974.
5: Harry Martinson iyo Eyvind Johnson (1974 abaalmarinta Nobel ee Suugaanta), waxay ahaayeen xubno ka tirsan Akademiyada Iswidhishka .
6: Martinson 1949-1978 iyo Johnson 1957-1976.