Suxufigu waa kuma?
Qormadan waxaan ku falanqaynaynaa suxufiga ama weriyaha iyo tilmaamihiisa. Yaa suxufi noqon kara? Qof kastaa ma sheegan karaa in uu yahay weriye? Taasi waxay la mid tahay qof kastaa dhakhtarnimo ma sheegan kara? Jawaabtu waa maya. Haddii aanad lahayn, aqoontii, khibradii, waayo-aragnimadii iyo kartidii loo baahnaa.
Waxa sidaasi oo kale ka dhigan suxufinnimada. Waa wax lala yaabo in dad badani ay aaminsan yihiin in qofka doonaya in uu noqdo weriye aanu u baahnayn aqoon sare iyo tababar la qaato.
Dhakhatar aan aqoon lahayn wuxuu galaafan karaa naf qof buka. Sidaasi waxa la mid ah weriye aan aqoon lahayn, oo iska qora war been ah wuxuu keeni karaa waxyeello ballaadhan oo ku timaadda qof amma bulsho. Tusaale ahaan waxaad qortay ama sheegtay war aan sal iyo raad toona lahayn. Waxa ka dhashay iska horimaad dhexmaray dad shicib ah oo rumaysay warkaagiiย iyo ciidamada dawladda waxa ย ku dhintay tiro dad ah oo labada dhinacba leh.Yaa ka masuul ah dagaalka iyo dhimashada dhacday?
Jawaabtu way dhaawdahay oo waa adiga horaa loo yidhiโ sheegaa ma dhaafto.โ aakhirkana maxkamad ayaa lagula tiigsan. markaa waxa waajib ku ah weriye kasta in uu fahmo shaqadiisa si aanu waxyeelo u geysan, kuna shaqeeya xeerarka saxaafadda u dejisan kolba meesha uu joogo. Waa inuu haystaa nuqul ka mid ah xeereerka saxaafadda. waxa kale oo muhiim ah in aad qaadato liisamo ama ruqsada oggolaanshaha, waxaana bixin kara dawladda ama urur saxaafadeed oo diiwaangashan.
Shaqada weriyaha (duty of journalist)
Sida aan hore usoo sheegnay wariyuhu waxa uu qabanayaa sadex arimood
- in uu dadka wax-baro
- in uu dadka maaweeliyo
- in uu dadka wargaliyo
Qodobkan labaad ee ah in dadka la maaweeliyo waa mid waayahan danbe aad u sii kordhaya waxa aad arkaysaa telefiishanno ka warramaya maaweelo kaliya,waxa ay ku badan yihiin yurub iyo maraykanka
Waxyaabaha caamka ah ee weriyaha laga rabo
- Tegidda meeshii war ka jiro ama lagula balamay.
- Baadhista wararka iyo raโyiga kala duwan.
- ย kala saarista wixii sugan iyo xanta suuqa laysla dhexmarayo.
- ย waxa ay balansadaanย dadka ay wararka ka helayaan ee ay xidhiidhka la leeyihiin.
- ย inย wararka iyo sheekooyin ku salaysan xaqiiqda loo dhigo si la fahmi karo. wixii mugdi ku jirana laga saaro.
- waa in la kala ilaaliyaa war-bixinahaย aad soo heshay iyo waxaa aad aaminsantahay. ka madaxbannee fikirkaaga, waxa aad meeshaย u joogtaa in aad tabisid waxa aad aragtay ama maqashay.
Ilaha wararka(sources of news)
waa maxay ilaha wararka? Halkee warka laga helaa?
Weriyayaasha waxa ugu weyn ee ay qabtaan waa inay raadiyaan wararka iyo faahfaahintooda. Qof kasta oo u shaqeeya hayad saxaafadeed, waxa looga baahan yahay in uu sheego wuxu arkay ama maqlay.
Guud ahaan ilaha wararka waxa loo qabiyaa ilaa seddex iyo toban(13) qodob.
1)ย ย ย Goobjoogayaasha(eye-witnesses)
2)ย ย ย Dadka aad xidhiidhka la leedahay(contacts)
3)ย ย ย Weriyeyaasha madaxa bannana(freelances)
4)ย ย ย Wakaaladaha wararka(news agencies)
5)ย ย ย Warsaxaafadeedyada(press releases)
6)ย ย ย Shirarka jaraaโid(press conferences)
7)ย ย ย Warbaahinta kale(other media)
8)ย ย ย Adeegyada gargaarka degdegga ah(emergency services)
9)ย ย ย Dadka kale (readers, listeners and viewers)
10)ย ย ย Internet-ka (the internet)
11)ย ย Warbixinaha dawladda (government reports)
12)ย Warbixinaha hayadaha wadaniga ah iyo kuwa caalamiga ah (local and international NGOโS).
13)ย Waxyaabaha balaf lagu maqlo (tip-offs).
Cali cabdi coomay
Suxufi, qoraa ah.
Hargaysa, somaliland
Tix-Raac:
Xeeladaha Saxaafadda (2010)โฆโฆ.Cali Cabdi Coomay