Mehmed (Furte) ( Sultan 7aad ee Boqortooyada Cusmaaniyiinta))
30kii Maarj 1432, ilmo ayaa indhihiisa ku furay guriga Sultan Murad II iyo Huma Hatun ee Edirne, Turkey. Suldaan Murad II wuxuu ugu magac daray Nabi mohamed ” N.N.K.H.” sanadkii dhalashada Mohammad wuxuu ahaa sanad mucjisooyin leh. Farduhu waxay dhaleen mataano fara badan, waxsoosaarka beeraha ayaa kordhay afar laab, dhirtii oo dhami waxa ka wada Laadlaadsamay midho badan, iyo dhinaca kaleba, cirka sare ee Constantinople fasiray in qalcadaha kuwa derbigooda xitaa xitaa qofna uusan taaban. Markii uu Maxamed ahaa 11 sano , ayuu Suldaan Murad II u diray Amasia oo noqday gudoomiyaha gobolka. Wuxuu u diray macallimiintii ugu fiicnaa uguna caansanaa ee tababarkiisa. Mohammad II wuxuu bartay nooc kasta oo tababaro ah oo ay ku jiraan aqoonta Islaamka iyo aqoonta adduunka.
Bishii Ogoosto 1444, Sultan Murad II wuxuu go’aansaday inuu tago oo uu u yeero kii ugu dambeeyay ee Mohammad wuxuuna dib ugu wareejiyay Boqortinimadii. Waqtigaas, waxaa jiray walaac ku saabsan Dagaalkii ‘Varna War’. Sidaas ayuu warqad ugu qoray aabbihiis inuu dib ugu soo noqdo xukunka Boqortooyada Laakiin Sultan Murad II wuu diiday inuu sidaas sameeyo wuxuuna doorbiday nolosha zodiac. Suldaan Mohammad warqad kale buu qoray, “hadaad tahay Suldaan, dib u soo noqo oo amar ciidankaaga. Sidaas ayuu Suldaan Murad II u soo noqday oo ugu dambayntiisii ka tegey Edirne isagoo Suldaan ah. Wuxuu amar ku siiyay ciidamadii Cusmaaniyiinta ee ku sugnaa Dagaalkii Varna kaas oo la diriray dabayaaqadii 1444. Bishii Sebtember 1446, Sultan Murad II wuxuu la wareegay Boqortooyadii mar kale sababta oo ah qaar ka mid ah wasiirada boqortooyada ayaan ku faraxsanayn ilmahan isla markaana Janissary wuxuu bilaabay kacdoon. Mohammad II ayaa mar kale loo diray Amasia. 3-Febraayo 1451-dii, ka dib geeridii Suldaan Murad II, Mohammad II wuxuu noqday Suldaankii 7-aad ee Boqortooyadii Cusmaaniyiinta. Waqtigaas da’diisu waxay ahayd 19 sano oo keliya.
Suldaan Mohammad II wuxuu bilaabay diyaarinta weerarada Constantinople isla markii uu qaatay xukunka. Constantinople waxay ahayd magaalo aad u muhiim ah. Magaaladan jihooyinkeeda, hal dhinac ayaa qallalan halka saddexda kalena ay Yihiin baddo. Marka ciidamada dhulku hal dhinac ayey ka weerari karaan. Laakiin qaybtani way xoog badneyd. Halkii guutaba wixii ka dambeeya, saddex darbi ayaa loo sameeyey si loo ilaaliyo qaybtan. Labada ee derbi guduhu ah aad bay u xoog badnaayeen. Meel kasta waxaa ku dhex yaal masaafo u dhexaysa 60 dhudhun. Intii lagu gudajiray boqornimadii Byzantines, Constantinople waxaa laga siidaayay ku dhawaad 24 jeer laakiin qofna kuma adkaan karo magaaladan. Xilliyadii Boqortooyadii Cusmaaniyiinta Suldaan Bayezid I (Yildirim)ayaa ugu horayntii furtay, sidoo kale mar kale Sultan Murad II sidoo kale magaaladan furtay.
Suldaan Maxamud II wuxuu xidhiidh la abuuray Constantinople. Sultan Mohammad II wuxuu dhisay qalcad la yiraahdo Rumeli, oo masaafo dhan 5 mayl u jirta Constantinople kaasoo ka soo horjeeday dhismaha Anazole Fort ee uu dhisay Sultan Bayezid Yildirim. Haddaba wabiga Bosphorous wuxuu ku jiray gacanta Cusmaaniyiinta ee Suldaan maxamed II. Suldaanku wuxuu soo urursaday ciidan gaaraya 150,000 oo dagaalyahan oo Edirne ah laakiin tiradaasi kaliya kuma Filna. Waxay ahayd mid lagama maarmaan u ah in laga adkaado Constantinople. Dadka reer Turki ayaa wakhtigaas adeegsanayay karaamka. Laakiin Suldaan Maxamud wuxuu sameeyey doodo aad u weyn isagoo kaashanaya injineer masiixi ah oo la yiraa Arbaan. Xariiqa shaashaddiisu waxay ahayd 2.5 fiit. Tan mooyaane, wuxuu kaloo sameeyay dhowr jawaanno yaryar oo si dhaqso leh u shidan kara. Si looga hortago badda xeebta ee Constantinople, Sultan Mohammad wuxuu diyaariyey 180 markab taasoo ku qaadatay Muddo 2 sano. Boqorka Constantinople wuxuu waraaqo u qoray Rulers Europe si ay u soo caawiyaan laakiin ku lug lahaanshaha Pops-ka Giriigga, jawaab fiican ma heli karo. Taliyaha Geneva wuxuu siiyey 2 maraakiib dagaal iyo 700 oo dagaalyahano ah oo loo xushay caawinta Constantinople. Kaliya 3000 oo dagaalyahanno Griis ah ayaa u yimid inay caawiyaan isaga.Badda dhexdeeda, 5 markab ayaa u yimid caawinta Constantinople. Maraakiibta cusmaaniyiintu waxay isku dayeen inay joojiyaan laakiin way ka awood badiyeen, waxay ridayeen cannonballs sidaas darteed cusmaaniyiintu waa inay fasaxaan maraakiibta. Laakiin intaa ka dib, uma ay oggolaan inay wax maraakiib ah soo maraan. Waxaa jiray deked dabiici ah oo loo yaqaan ‘Golden Horn’ kaas oo ku yaal webiga Bosphorus oo u qaybiyey kooxda reer Yurub ee Constantinople laba qaybood. Waxaa jiray silsilad aad u xoog badan albaabka dekedan. Kaliya markabkaas ayaa geli kara dekada ay rabeen. Silsiladaas awgood, ciidamada badda ee Suldaan ma geli karaan magaalada. Suldaan Maxamed wuxuu qabtay hawl aad u layaab badan wakhtigaas.
Waxaa jiray qayb qallalan oo 3 km ah oo u dhaxaysa Webiga Bosphorus iyo Daanta Dahabka ah. Laakiin ma aysan fiicnayn. Suldaan Maxamed wuxuu sameeyey wado alwaax ah isagoo adeegsanay looxyo dhulka buuraleyda ah. Wadada wuu simay. Talaabadan cajiibka ah hore looma qaadin taariikhda tan kahor. Hadda dhinaca dekeddu sidoo kale waa la kala jaray. Boqorka Constantinople wuxuu kaloo qasbay inuu ciidankiisa u diro dhinacaas sidoo kale. Cusmaaniyiintu waxay si joogto ah u weerarayeen dhinaca qallalan. Ka dib markii la ridayay cannabaroodka muddo 7 toddobaad ah, waxaa jiray godad la tirin karo darbiyada magaalada. 54 maalmood ayey go’doomin ku jirtay magaaladu. 29th May 1453, Sultan Mohammad wuxuu qabsaday magaaladan markuu jiray 21 sano oo keliya.
Suldaan Maxamed wuxuu amar ku bixiyay in aanu waxyeelayn hantida dadka. Sultan Mohammad wuxuu u beddelay kaniisadda caanka ahayd ee Hagia Sophia Masaajid. Sannadkii 1935, ayuu Mustafa Kamal Ataturk u beddelay matxaf. Markii uu Suldaan Mohamed ka warramay aaska Hazrat Ayub Ansari R.A oo ku shahiiday ka dib qabsashadii magaaladan, wuxuu halkaas ka dhisay Masjid loo yaqaan Masjidka Jamia ee Abu-Ayub. Magaca Constantinople ayaa loo beddelay Islambol aakhirkiina waxa loo bedelay Istanbul. Wuxuu ka dhigay magaalada Istanbul inay noqoto caasimada Boqortooyadii Cusmaaniyiinta. Isagoo dib u dhisay magaalada bilowgii. Suldaan Maxamed waxaa helay magacyada ” Guul ” iyo “Kaysar Rome”. Kadib guushii Constantinople. Giriiga iyo Serbia waxaa lagu amray inay bixiyaan cashuurta sanadlaha ah. Sannadkii xigay Sultan Mohammad wuxuu u dhaqaaqay Belgrade. Waqtigaas, Hunyadi Janos wuxuu ahaa boqorka Hungary. Dagaalkan, Suldaan Maxamed waa la dhaawacay muslimiintuna aad baanay muslimiintu u warwareen. Markaa waa inay joojiyaan go’doomintii magaalada. Dhanka kale, Hunyadi sidoo kale waa la dhaawacay isaga oo aan qabin nabarradii, wuu dhintay. Sannadkii 1459 Miilaadi, Serbia waxay ahayd gobol ka mid ah Boqortooyadii Cusmaaniyiinta. Sannadkii 1460 Miilaadiga, Morea waxaa laga dhigay gobol cusub oo Boqortooyadii. Sannadkii 1462 CE, Bosnia waa la qabsaday.
Haddaba, Sultan Mehmed wuxuu u dhaqaaqay dhanka Aasiya. Karamania, Sinop, iyo Trabzon wuu qabsady. Qaar ka mid ah jasiiradaha ku xeeran Morea si fudud ayaa looga adkaaday waxaana lagu daray Boqortooyadii Cusmaaniyiinta. Sannadkii 1467 Miilaadi, Albania iyo Herzegovina waa laga adkaaday. Guushii Istanbul ka dib, guulo kale oo weyn oo Suldaan Mohammad sameeyay waa qabsashadii Khanatekii Crimea sanadkii 1475. Wallachia waxay aqbashay addoonsigii Boqortooyadii Cusmaaniyiinta dagaalkii Kosovo kadib. Xilligii boqornimadii Sultan Mohammad, Vlad III wuxuu xukumi jiray dalkan. Wuxuu bilaabay kacdoon ka dhan ah Sultan Mohammad. Wuxuu ahaa nin naxariis badan isla markaana caan ku ahaa dad badan oo dhib badan. Wuxuu u adeegsaday habab kala duwan si uu u dilo dadka. Qaabkiisa ugu badan wuxuu ahaa inuu dilo isagoo ciddiyaha jirka ku riixaya. Xitaa taas wuxuu ku caan baxay magaca Dracula. Markii Suldaan Mohammad ogaadey dhacdadan, wuxuu diyaariyey marti sharaf aad u weyn wuxuuna bilaabay inuu u dhaqaaqo dhanka Wallachia.
Laakiin Vlad wuxuu diray ergo inta uu martida u ahaa. Suldaan maxamed wuu aqbalay codsigiisii wuuna soo noqday. Laakiin waxay ahayd cudurdaar. Sidii Suldaan dib ugu soo noqday, wuxuu kaalmo waydiistay Hungary wuxuuna bilaabay naxariis darada mar labaad. Suldaan Mohammad wuxuu diray wafdigiisii, kaasoo ay dileen. Vlad wuxuu ka afduubay Bulgaria 25,000 oo aan waxba galabsan. Suldaan Mohammad wuxuu u diray waraaq inuu fasaxo maxaabiista. Laakiin, Dhammaan maxaabiista ayuu laayay. Hadda ma jirin wax ikhtiyaar ah oo aan ka ahayn in lagu weeraro Wallachia. Wuxuu urursaday ciidan gaaraya ilaa 150,000 oo dagaalyahan wuxuuna bilaabay inuu u dhaqaaqo dhanka Wallachia. Suldaanku wuxuu la wareegay qalcad badan oo magaaladan ah wuxuuna gaadhay halka ay ku dhinteen maydadka maxaabiista. Vlad III lama qaban maxaa yeelay wuxuu u orday dhanka Hangari. Sultan Mohammad wuxuu ku wareejiyay maamulkii Wallachia walaalkii Vlad III, oo lagu magacaabo Radu cel Frumos. Sidan ayuu dadka uga badbaadiyay naxariis darada Vlad III the Dracula.Dagaalkan ka dib, Venice waxaa loo sameeyay inay bixiso canshuur sanadle ah. Suldaan Mohammad wuxuu ciidan u diray Rhodes asaga ka amar qaadanay Maseeh Pasha. Laakiin ciidankii Cusmaaniyiinta waxaa khasab ku noqotay in laga adkaado. Markay taariikhdu ahayd 11-kii Agoosto 1480-dii, magaalo caan ah oo Talyaani ah, ayaa la qabsaday Otranto. Mehmed Guulihii kaliya maahan caan sababtoo ah guulaha uu gaadhay, laakiin sidoo kale boqortooyadii iyo xikmad dheeri ah. Wuxuu dhisay machadyo waxbarasho, Masaajidyo, Madaris, buundooyin, suuqyo, qalcado, jardiinooyin ku yaal dhammaan magaalooyinkii laga qabsaday. Wuxuu xalliyay dhammaan dhibaatooyinka biyaha. Dekadaha Ottoman waxay ahaayeen kuwa adduunka ugufiican. Wuxuu sharciyo ka abaabulay Boqortooyadii Cusmaaniyiinta markii ugu horeysay. Wuxuu ka dhigay mid lagama maarmaan u ah qofka badalaya inuu diyaar u yahay xitaa inuu dilo walaalkiis.
Sultan Mehmed wuxuu dhintay 2-dii May 1481 . Wuxuu xilligaas jiray 49 sano. Taariikhyahanada qaar ayaa sidoo kale sheegay in lasiiyay sun. Waxaa lagu aasay Fatih, Istanbul.
La soco qaybta 7aad